In een NRC-artikel van september 2021 opperen de hoogleraren José van Dijck (Utrecht) en Bart Jacobs (Nijmegen) dat Nederland met ontwikkeling van technologie en principes voor platforms een bres slaat in de dominantie van Facebook en TikTok. Ze willen wetenschapsgeld van het NWO aanwenden, onder meer om door Jacobs gebouwde technologie Irma uit te breiden. Of dat wetenschap of marktstimulering is, valt te bezien.

In oktober 2021 sloot het pleidooi voor een publiek sociaal netwerk van Stikker en Van der Waal van De Waag in Amsterdam aan op dat van Van Dijck/Jacobs. Ze staan een netwerk voor binnen Nederlandse grenzen om het mondiale geweld te weerstaan. Ze doen mee met ‘People Vs Big Tech’ van zestig Europese maatschappelijke organisaties. Deze club komt niet verder dan gratuit kraken van Facebook en consorten, zonder een zweem van – noodzakelijke – creativiteit.

Nieuwe NPO vs Netflix

Ze zeggen ‘meer dan 25 miljoen burgers’ te vertegenwoordigen. Niet alleen is het overgrote deel van die vermeend steunende burgers actief op Facebook, Instagram en TikTok, ze zullen zich er ook niet vanaf laten jagen door fraaie principes. Mensen kiezen voor gemak en de Amerikaanse en Chinese software is superieur.

Wat Van Dijck, Jacobs, Stikker en Van Der Waal willen is een soort van NPO bouwen die Netflix moet bestrijden op een speelveld waar de rollen omgekeerd zijn. Heeft de NPO – en in mindere mate ook  RTL – nog tientallen jaren voorsprong op Netflix in productie en marktkennis, met software en sociale media is het precies andersom

Met een publiek sociaal netwerk willen ze de strijd aangaan met 50 jaar Amerikaanse dominantie in software en marketing, en vooral de ongeëvenaarde kracht van de combinatie daarvan. Die speelt in op de menselijke deugden en vooral ondeugden, net als Coca-Cola en McDonalds dat overtuigend doen.

Hun wensen zijn niet afkeurenswaardig, integendeel, ze zijn principieel geweldig. Echter, ze vergen een risicovolle miljardeninvestering en ondernemersgeest – juist buiten het publieke domein waarvoor in Den Haag de handen moeilijk of niet op elkaar te krijgen zijn.

Gesneefde Digitale Stad

Stikker en De Waal schrijven terecht dat er Europese wetgeving aankomt om online machtsvorming in te snoeren. Brussel wil vergaande zeggenschap voor individuen over het gebruik van hun gegevens. Dat laatste vormt de sleutel naar een geheel nieuwe inrichting van online verhoudingen: waar in de VS bedrijven de macht hebben, in Azië (China) de staat dominant is, zouden in Europa burgers de baas over hun data kunnen zijn.

Stikker en Van der Waal willen platformen en apps bouwen en initiatieven ontwikkelen ‘waarbij ons belang centraal staat’. Echter, daar zijn ze bij hun club De Waag in Amsterdam al tientallen jaren mee bezig met beperkt succes. Stikker nam nog aandelen in enkele BV’s om vindingen te exploiteren, maar dat mocht nauwelijks baten.

Bovenal, Marleen Stikker verwierf vanaf 1994 bekendheid als ‘burgemeester’ van De Digitale Stad in Amsterdam, een uitgebreid publiek sociaal netwerk. De pretentie was over heel Europa digitale steden tot stand te brengen. Niet alleen kwam daar niets van terecht, spoedig sneefde De Digitale Stad. De kapitein verliet het zinkende schip om met een flinke subsidie De Waag te beginnen.

De Waag deed van 2016 tot 2019 met de gemeenten Amsterdam en Barcelona nog een met 5 miljoen Europees subsidiegeld gehonoreerd project Decode voor publiek toepassingen van persoonlijk databeheer. Ook hoogleraar Bart Jacobs nam deel met z’n technologie Irma. Het project leverde weinig op, de animo van publiek was gering.

Geen censuur, zegt toezichthouder

In die zin was het project succesvol: het leerde dat je louter met een uitgelezen combinatie van gebruiksvriendelijke software, technologie en marketing moet inspelen op wensen die het publiek omarmt en begrijpt. En dat publieke opzet van geslaagd sociaal netwerken weinig kans van slagen heeft, hoe graag je anders zou wensen.

En in hoeverre wil en kun je vrijheid van meningsuiting tegengaan, zoals een van hun bedoelingen kennelijk is? Nu heeft Facebook zo’n 15.000 moderatoren die we het kuisen van de uitingen toevertrouwen. Hoe meer Facebook wordt bekritiseerd, des te meer zal het modereren ten koste gaan van vrije meningsuiting. Zo heeft de Oversight Board, het externe toezichtsorgaan van Facebook, in de meeste uitspraken geconcludeerd dat Facebook uitingen ten onrechte heeft verwijderd. Aan algoritmes kwam de Board helaas nog niet toe.

Dan nog is het de vraag of je er het onderliggende probleem mee oplost: kun je de combinatie van wereldwijd heftige polarisatie, behoefte aan #ophef en toegang tot media van het grote publiek dankzij internet gaan beteugelen met nieuwe publieke waarden verankerd in technologie? Dat vereist meer dan beperkt knutselen met software onder strenge wetgeving.

Het zou fantastisch als De Waag en universiteiten en andere publieke clubs samen er wel in zouden slagen om een soort publiek sociaal netwerk te bouwen dat gebruiksvriendelijk en veilig is. Echter, de kans daarop is gezien de slagkracht van betrokkenen gering. Ze hebben tot nu toe meer succes met boeroepen dan met hun prachtische uitwerking.. Wie weet slaat dat om.