De uitspraak betreft een massaclaim, waarin namens het Nederlandse publiek is opgetreden om een einde te maken aan het uploaden van seksvideo’s die vooral voor het beschamen of te kijk zetten (‘shaming’) van personen wordt gebruikt; bijvoorbeeld door rancuneuze ex’en.

Het proces was aangespannen tegen Evolve Media in Leeuwarden vanwege de exploitatie van Vagina.nl waarop stiekeme gemaakte video’s en foto’s verschenen, veelal gemaakt in de privé-omgeving of in kleedkamers of pashokjes.

Brave gedragsregels volstaan niet

Evolve bepleitte tevergeefs dat ze voor Vagina’s.nl slechts een neutraal platform is, en dat personen die de beelden plaatsen daarvoor zelf aansprakelijk zijn. Niet waar, aldus de rechtbank, omdat het bedrijf 'kennis heeft van en controle uitvoert over het materiaal dat hij wel of niet op de website plaatst'.

De video’s die zonder toestemming van betrokkenen zijn gepubliceerd moeten binnen acht weken worden verwijderd, anders moet het bedrijf een dwangsom van 10.000 euro betalen, oplopend tot maximaal 30.000 euro. De website van Evolve Media is offline. Als eigenaar staat Roald de Boer in Leeuwarden geregistreerd. Hij exploiteert sinds 2010 onder meer een ‘user generated content adult videoplatform’ met als domeinnaam vagina.nl.

In de gedragsregels staat braaf dat gebruikers ‘geen onrechtmatige handelingen, strafbare feiten of andere handelingen die in strijd zijn met deze algemene voorwaarden en/of in strijd met toepasselijke wet- en regelgeving’ mogen begaan. En posten mogen niet ‘in strijd zijn met de wet of de maatschappelijke betamelijkheid, schade berokkenen, oneigenlijk, storend, lasterlijk, ordinair, obsceen, grievend, beledigend, racistisch of anderszins aanstootgevend zijn of in welke vorm dan ook schade aan minderjarigen kan toebrengen.’

Maar vervolgens ook in die voorwaarden: ‘Vagina.nl controleert principieel geen Gebruikers Content op de Website en kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de juistheid, billijkheid en kwaliteit van de Gebruikers Content. Je bent je ervan bewust dat je door gebruikmaking van de diensten van de Website kan worden geconfronteerd met content die aanstootgevend, beledigend of anderszins te bekritiseren is. Je hebt de mogelijkheid om bij dergelijke content contact op te nemen (...) om Vagina.nl van de aanwezigheid van deze content op de hoogte te stellen.’

Wel actief plaatsen

Dus dit alles heeft Evolve met Vagina.nl al jaren geregeld volgens het principe van notice and take down, oftewel pas ingrijpen bij een melding, conform de verouderde Richtlijn elektronische handel uit het jaar 2000. Die was oorspronkelijk ingevoerd om hosters te vrijwaren van aansprakelijkheid van websites, en gegrond op het principe dat publicatie op internet in principe vrij moest zijn. Jurisprudentie en nieuwe wetgeving zoals de Digital Services Act, stelen dat op de proef.

De rechters hebben eerst bekeken of Roald de Boer met Evolve aansprakelijk is voor overtredingen op Vagina.nl, op grond van  artikel 6:196c lid 4 Burgerlijk Wetboek, dat wil zeggen dat hij weet heeft/had van de gewraakte publicaties van derden op het platform. En zodra Roald de Boer weet of redelijkerwijs behoort te weten van een overtreding, prompt de uploads verwijdert of de toegang daartoe onmogelijk maakt.

De Boer stelde dat hij weliswaar preventieve screening van de video’s uitvoert, maar geen actieve rol heeft bij het plaatsen, de inhoud niet wijzigt noch een redactionele controle uitvoert. Die ‘screening’ behelst echter wel het selecteren onder 80 tot 150 ingestuurde video’s naar Vagina.nl per dag, waarvan hij er na het inhoudelijk bekijken van zo’n 50 films nog circa 20 toelaat. Onder meer films met kinderen, dieren, herkenbare namen etc. worden geweigerd.

Dat Vagina.nl zelf selecteert hadden de stichtingen EKOM en SOS vastgesteld met het indienen van twee lokvideo’s. Eentje met de titel ’Stiekem mijn ex-vriendin onder de douche filmen’ was geweigerd omdat in de video iemand te zien is die zichzelf filmt. ‘De andere video (waarop een grasveld met enkele bomen en struiken is te zien) is geweigerd omdat ‘de inhoud iedere connectie mist met het doel van het platform’.

Ook gluurvideo’s

Kortom, Evolve Media van Roald de Boer heeft kennis van de inhoud van films. De Stichtingen gaven voorbeelden van onrechtmatige publicaties van beelden ‘tot de intieme privésfeer behorend, in meer of mindere mate seksueel getint althans ‘bloot’, foto- en/of videomateriaal’.

Volgens de rechtbank is geen sprake van vrijheid van meningsuiting, noch van een journalistiek belang. Er is commercieel gebruik op Vagina.nl en dat is toegestaan voor professionele video’s, die vaak van andere websites komen en waarvoor De Boer met Evolve Media geld per klik beurt.

Maar anders is dat voor amateurbeelden, ook al liet De Boer optekenen ‘dat een persoon soms een moment in de camera lijkt te kijken, hetgeen volgens hem erop duidt dat er niet heimelijk is gefilmd’. Het gaat volgens de rechtbank bij uitstek om opnamen in de privésfeer en het zonder toestemming openbaar maken van dergelijke beelden is volgens de rechters onrechtmatig

Dat geldt ook voor beelden waarin mensen die geheel of gedeeltelijk bloot zijn en zich onbespied wanen, heimelijk in de openbare ruimte zijn gefilmd. Te denken valt aan films met titels als ‘gluren naar topless tieners op het strand’. Betrokkenen worden ongewild tot lustobject gemaakt.

Notice and takedown volstaat niet, omdat het kwaad al is geschied als mensen zich tot hun schrik herkennen en verwijdering eisen. Dus verliest Roald de Boer met Evolve Media deze zaak. Wel wordt de vordering van de stichtingen tot afgifte van identificerende gegevens van uploaders van beeldmateriaal door de rechtbank afgewezen, want dat schaadt de privacy van deze lieden.

Toestemming van pornosites

Het vonnis laat zich echter niet uit over de vraag hoe de toestemming moeten worden geregeld en of daar, en in hoeverre identificatie voor noodzakelijk vastgelegd wordt. Dit zou op zich tot privacygedoe kunnen lijden.

Hoe moeten dit soort sites dit regelen. Arda Gerkens, directeur/bestuurder van de stichting EOKM voor kinderpornobestrijding , een van de eisende partijen: ‘Platforms mogen geen content plaatsen zonder expliciete toestemming, simpel en alleen omdat ze daar geld mee kunnen verdienen. Volgens de AVG is dat expliciete toestemming. Dus ik wil zwart op wit zien dat iemand heeft toegestemd. Bijvoorbeeld met een ondertekend contract.’

Willem van Lynden, pleitbezorger van de Stichting Online Shaming (SOS), dat de zaak in gang zette: ‘Een grote pornosite als Pornhub vraagt van uploaders eerst een filmpje te sturen met hun duidelijk herkenbare gezichten plus beeld van de paspoorten, voor de interne registratie. Na goedkeuring mogen ze uploaden.’ Daarmee is te sjoemelen, bevestigt Van Lynden. ‘Maar je dekt er waarschijnlijk wel meer dan 95 procent van de ellende mee af. Je kunt getekende verklaringen van geen bezwaar gaan vereisen, net als de quite claims in de gewone filmindustrie, maar dat is bewerkelijker.’

Dus dit moet zich in de praktijk bewijzen, zeker als EKOM, haar buitenlandse zusterorganisaties en Stop Online Shaming, met dit vonnis ook grote internationale sites gaan bestoken. Dat is immers de bedoeling met dit ‘baanbrekend vonnis’, aldus Willem van Lynden: ‘Wij zullen niet schromen om door te pakken en de grote, wereldwijde, pornowebsites aan te spreken op hun onrechtmatig handelen en aanpassing van hun werkwijze te eisen.’

Van Lynden kan nog niet zeggen waar en hoe hij daarmee een aanvang zal maken: ‘Belangrijkste is dat deze partijen op de hoogte geraken dat ze schadeplichtig worden direct nadat ze een video-upload publiceren zonder toestemming van betrokkenen. Dus zullen ze veel alerter moeten zijn.’

Ook Otto Volgenant van Boekx Advocaten in Amsterdam en verdediger van deze massaclaim, spreekt van een mijlpaal en ‘landmark decision’: ‘De online porno-industrie zal drastisch moeten opschonen. Voor een individueel slachtoffer is het heel moeilijk om onrechtmatige beelden offline te krijgen en vaak weten slachtoffers niet eens weten dat ze stiekem op internet zijn geplaatst. Het belang van deze uitspraak is in deze collectieve procedure is dat voor het eerst recht wordt gedaan aan deze slachtoffers. Wereldwijd is dit nog niet eerder gebeurd.’

Het vonnis is gewezen door de meervoudige kamer van de rechtbank Amsterdam, bestaande uit Martin Vaessen, Arno Lodder en C. Bakker. Er waren al vier tussenvonnissen over procedurele kwesties, onder meer de reikwijdte van de aanklagende stichtingen. Wouter Dammers van Lawfox in Tilburg pleitte namens Vagina.nl.

*) Foto: storm op de Hollandse zee, 21 februari 2022