Terwijl topmodel Doutzen Kroes via haar Instagramaccount de een na de andere toespeling op coronacomplottheorieën aan haar ruim zeven miljoen volgers te berde brengt, hebben virologen, epidemiologen en andere deskundigen op dergelijke online platforms het nakijken.

Deskundigen verschijnen regelmatig in kranten en op televisie, maar op sociale media is hun invloed beperkt. Daar bepaalt niet expertise, maar het volgersaantal welke mening telt. Dat is zowel onrechtvaardig als schadelijk voor het publieke debat. Om een gelijkwaardig debat te waarborgen, moeten er maatregelen komen die de macht van influencers inperken.

De Engelse filosoof Miranda Fricker introduceerde het begrip epistemic injustice om te verwijzen naar situaties waarin iemands kennis ten onrechte wordt onderschat. Iemand valt dus niet de geloofwaardigheid toe die hij of zij verdient. Bijvoorbeeld als een vrouw minder wordt geloofd, enkel vanwege haar sekse. Met een kleine aanpassing zou je het begrip epistemic injustice ook kunnen toepassen op influencers: door hun enorme online bereik dreigen we hun kennis juist ten onrechte te overschatten. Ze zijn geen deskundigen, maar kunnen via sociale media wel grote invloed uitoefenen op wat anderen denken.

‘Halo-effect’

Maar hoeveel invloed hebben influencers nu echt? We weten dat Doutzen Kroes geen wetenschappelijke opleiding heeft gevolgd. Dus zullen volgers haar posts over corona niet met een korrel zout nemen?

Vanuit de psychologie is er reden voor twijfel. Zo is er bewijs voor het ‘halo-effect’, de neiging om op basis van één positieve eigenschap aan te nemen dat iemand ook andere positieve eigenschappen heeft. Kortom: als volgers van Doutzen Kroes haar bewonderen om haar succesvolle modellencarrière, is de kans groter dat ze haar opvattingen over corona geloofwaardig vinden. Hiermee komt dus het vertrouwen in ons inschattingsvermogen op losse schroeven te staan.

Ook de praktijk bevestigt dat we influencers serieus nemen, of toch op z’n minst veel aandacht geven. Zo beheerste de hashtag #ikdoenietmeermee vorig jaar een tijdlang het publieke debat, terwijl geen van de initiatiefnemers deskundig is op het gebied van corona. Net toen door de tweede golf forsere maatregelen nodig waren, zette de #ikdoenietmeermee een vergrootglas op de al bestaande maatregelen.

Redactie-oordelen nodig

Begrijp me niet verkeerd, het is goed om als leek kritisch te blijven. Deskundigen kunnen het mis hebben, zeker over zo’n complex probleem als corona. Mijn punt is niet dat influencers als Doutzen Kroes hun mening niet mogen verkondigen. Het probleem zit ‘m vooral in de disproportionele invloed van influencers met een hoog volgersaantal.

Anders dan bij traditionele media waarbij een redactie kiest wie voor een groot publiek mag praten, zijn er bij sociale media geen gatekeepers. Bovendien is het op sociale media een stuk lastiger om corrigerend in te grijpen als iemand onjuiste beweringen doet of complot-achtige toespelingen maakt. Influencers kunnen vrijwel zonder tegengeluiden hun mening de wereld in slingeren.

Het is daarom hoog tijd om de invloed van influencers in te dammen. Er zou al veel gewonnen zijn als een onafhankelijke redactie in het leven zou worden geroepen die de sociale media-uitingen van gebruikers met een x-aantal volgers vooraf controleert. In het verlengde hiervan is het raadzaam dat de politiek met transparante wetgeving komt waarop deze redactie haar keuzes baseert om een bepaalde post niet te plaatsen of om hem te plaatsen met een waarschuwing.

Nu staat er weliswaar vaak een automatisch gegenereerde waarschuwing van de Rijksoverheid bij corona gerelateerde berichten, maar bij personen met zo’n enorm online bereik als Doutzen Kroes is maatwerk nodig. En dat geldt niet alleen voor coronagerelateerde posts, maar ook voor posts over onderwerpen als klimaatverandering en sociale ongelijkheid.

Niet cancelen

Natuurlijk kunnen zulke maatregelen vragen oproepen: het internet is toch juist dé plek waarin iedereen de vrijheid heeft om zijn mening te verkondigen? Maar de voorgestelde maatregelen zijn er niet op gericht om influencers te cancelen. Het gaat erom – door iedereen zonder verstand van zaken een gelijke stem te geven – de condities te scheppen voor een gelijkwaardig debat.

Want ook al willen de machtige ceo’s van online platforms ons anders doen geloven, het zijn geen neutrale doorgeefluiken. Online platforms maken deel uit van ons publieke debat, en influencers is ten onrechte een te grote rol toebedeeld. Dus is het hoog tijd dat we deze platforms ook als onderdeel van dat publieke debat gaan behandelen.

*) Ilana Buijssen studeert af in de Filosofie aan de universiteit van Tilburg, en volgt een master Gezondheidszorgpsychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Dit artikel verscheen eerder deze week in de Volkskrant