De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV)  is een zware club, vergelijkbaar met een directoraat-generaal onder het ministerie van Justitie en Veiligheid, geleid door Pieter-Jaap Aalbersberg – genoemd als minister namens de Christenunie – Hester Somsen (digitale veiligheid en dreiging van staten, ex-ambassadeur), David Berg (Strategie), Wieke Vink (contraterrorisme en luchtvaart), Marco Zannoni (crisisbeheersing en beveiliging).

De dienst functioneert tussen de politie en de inlichtingendiensten AIVD en MIVD, kent dus overlappende activiteiten en de directeuren switchen regelmatig tussen deze drie soorten diensten. Soms leidt dat tot vragen wie nu precies doet, zoals met de melding over het Haga Lyceum aan de burgemeester van Amsterdam.

Salafisten-overleg

De CTIVD concludeerde eind 2019 dat de AIVD deels onrechtmatig handelde met niet goed onderbouwde beweringen in de rapportage. Ze informeerde ministeries en de NCTV, die op haar beurt de gemeente Amsterdam informeerde. Over het handelen van de NCTV doet de CTIVD geen uitspraak want ze gaat enkel over de inlichtingenwet (Wiv) en daar valt de NCTV niet onder.

Ook leren we dat er – sinds februari 2019 - een ‘taskforce’ is waarbinnen de ministeries van SZW, BZK, BZ, OCW, de NCTV en de AIVD samenwerken om de ‘salafistische beweging’ te volgen met onderlinge uitwisseling van informatie. De club telt ‘een directeurenoverleg (de betrokken afdelingsdirecteuren van de deelnemende instanties), een bestuurlijk overleg (waar het lokaal bestuur aan deelneemt) en overleg van het duidings- en analyseteam (DAT). In laatstgenoemd overleg wordt het individuele geval besproken op ambtelijk niveau en kunnen ook andere stakeholders in de discussie aanschuiven, zoals de betreffende gemeente zelf.’

In januari wordt het Haga Lyceum besproken en in februari 2019 bericht minister Koolmees van SZW pas aan de Kamer over de oprichting van een ‘Taskforce Problematisch gedrag & ongewenste buitenlandse financiering (PG&OBF)’ van de ministeries, AIVD en NCTV. Motivatie van Koolmees: ‘Er moet meer handelingsperspectief komen.’

Open onderzoek mag niet

Kortom, in het Haagse bestaat een levendige uitwisseling van informatie, met begrenzingen qua bevoegdheden, met de wens van speurders om informatie voor zichzelf te bewaren teneinde een ‘voorsprong’ te behouden. Er is immers ook concurrentie. In dat licht is het vervelend als de ene dienst meer mag dan de ander. Zo heeft NCTV minder last van streng toezicht, maar mag minder, want de Inspectie Justitie en Veiligheid liet haar met rust.

NRC onthulde dat de dienst illegaal burgers in de gaten houdt, in weerwil van kritiek daarop van eigen juristen. En dus werd bijvoorbeeld linkse activist Frank van der Linde gevolgd. Mogen we dan niet eens op het open internet zoeken naar informatie die voor iedereen openbaar is?

Nee, dat mag de NCTV niet. Iedere Nederlander mag dat doen. Zo hebben onderzoeksjournalisten mappen vol bestanden van personen die ze onderzoeken of ooit hopen te onderzoeken. Zo te bezien kan de NCTV beter een redactie worden van een online tijdschrift.

Na de onthulling moest de NCTV stoppen met het aanleggen van dossiers van personen zonder goede grondslag, dus moest in kaart brengen welk speurwerk wel legaal is. De NCTV vroeg minister Grapperhaus om een nieuwe wet om het speurwerk te kunnen legitimeren en uitbreiden, en de minister liet een wetsvoorstel maken. Daarover schreven we Terechte wens van speurders versus terechte angst voor een gluurstaat.

AIVD’tje spelen

Het wetsvoorstel met Memorie van Toelichting (en Afwegingskader) zijn gericht op het vergroten van de ‘weerbaarheid’ van de NCTV, met meer bevoegdheden: ‘Het signaleren, analyseren en duiden van trends en fenomenen op het gebied van terrorisme en andere dreigingen en risico’s voor de nationale veiligheid in het kader van het verhogen van de weerbaarheid van de samenleving.’

Dit behelst het wettelijk verankeren van reeds in zwang zijnde ‘taken’ waarbij de NCTV inbreuk op de persoonlijke levenssfeer pleegt, de AVG overtreedt. De NCTV wil openbare informatie verwerken tot analyses over trends en fenomenen die ‘de stabiliteit van Nederland kunnen ontwrichten’. Dat is niet direct gericht op personen, maar profilering lijkt onontkoombaar. Ook wil de NCTV de AIVD helpen, zonder dat duidelijk is of en waarom die behoefte heeft aan speurhulp. (En zouden medewerkers elkaar niet af en toe opbellen, met of zonder ‘taskforce’?)

Wetenschapper Jan-Jaap Oerlemans fakkelde het voorstel af vanwege de beroerde formuleringen, Bits of Freedom zei in lijn daarmee: ‘beste minister, gooi dit in de prullenbak’. En privacy-expert Jeroen Terstegge bevestigde dit en vindt het bovendien onnodig dat de NCTV voor haar dreigingsanalyse personen gaat volgen en profileren.

Nu heeft de Autoriteit Persoonsgegevens negatief geadviseerd over het wetsvoorstel en laat de minister het huiswerk overdoen. De conclusies van het onderzoek zijn kraakhelder. Wel gaat er weer een Aleid Wolfsen-sausje overheen: ‘Dit wetsvoorstel zet de deur open voor een surveillancemaatschappij.’

De datering van het AP-advies is 30 juni 2021, met als toevoeging dat het advies binnen vier weken openbaargemaakt zal worden. Maar dat gebeurde pas afgelopen week. Wat kan daar achter zitten?

De opvolger van Grapperhaus mag ermee aan de haal. Dat kan de huidige NCTV-chef Aalbersberg zelf worden. Benieuwd of hij bij zijn eventuele aanstelling als voorwaarde stelt dat het nieuwe kabinet achter dit wetsvoorstel blijft staan. Of zou hij het pluche net even belangrijker vinden?