In Nederland merken we dat aan de groei van het aantal datacentra. Ze worden bovendien steeds groter. Nu al verbruiken datacentra zo'n 3 procent van de stroom in Nederland; in de komende tien jaar zal hun stroomvraag verdubbelen, zo verwacht de Rijksoverheid.

Bij elke kilowattuur die een datacentrum verbruikt, moeten we bovendien nog drie kilowattuur optellen, in binnen- en buitenland, voor het vervoer van data en de productie en verwerking ervan op de apparaten van de eindgebruikers.

Het is een enorme opgave om het stroomnet hiervoor klaar te maken. En hoe meer energie ons land gebruikt, hoe langer het duurt voordat we de overgang naar schone energiebronnen hebben voltooid. Daarom is het nodig om energiebesparing hoger op de agenda te zetten. Om datacentra ertoe aan te zetten zo efficiënt mogelijk om te gaan met stroom en hun restwarmte niet verloren te laten gaan.

Veel te goedkope stroom datacenters

Daarbij helpt het als we de energiebelasting eerlijker maken. Huishoudens betalen nu tot 178 maal meer per kilowattuur aan belastingen dan grootverbruikers. Een eerlijke prijs maakt investeringen in energiebesparing sneller rendabel.

Opslag en vervoer van data vergen niet alleen energie, maar ook grondstoffen. In servers, routers en antennes zitten tal van schaarse metalen. De winning van metalen, zoals koper, tin, tantaal en goud, gaat vaak gepaard met ernstige milieuschade, conflicten en mensenrechtenschendingen. In veel ontwikkelingslanden is mijnbouw geen zegen, maar een vloek.

De coronacrisis maakt duidelijk dat die vloek de hele wereld kan treffen. Want voor het delven van metaalertsen dringen mensen diep binnen in de resterende leefgebieden van wilde dieren. In de Democratische Republiek Congo leven mijnwerkers in zulke mensonterende omstandigheden dat zij gedwongen zijn om op mensapen en andere wilde dieren te jagen, bij gebrek aan andere eiwitbronnen. De bereiding en consumptie van bushmeat brengt een groot risico met zich mee dat besmettelijke ziekten overspringen van dier naar mens.

We moeten bedrijven verplichten om misstanden in hun toeleveringsketens aan te pakken, maar hen daarnaast ook stimuleren om bestaande materialen meer in kringloop te houden. Nu data een groeiend beslag leggen op energie en grondstoffen, is het nodig beter na te denken over het maatschappelijk nut van al die data. Te meer omdat innovaties als 5G en kunstmatige intelligentie tot een heuse data-explosie kunnen leiden.

Minder reclame serveren

Een voorbeeld: bij het browsen op het web wordt ongeveer een kwart van ons dataverbruik veroorzaakt door de online advertenties die we ongevraagd krijgen voorgeschoteld. Het terugdringen van dat verbruik hoeft onze kwaliteit van leven niet aan te tasten, mits de vrijheid van meningsuiting en de netneutraliteit overeind blijven. Zoals de Europese ecodesignregels het energieverbruik van apparaten limiteren, zouden we limieten kunnen invoeren voor het maximale dataverbruik van advertenties.

Een vergelijkbare aanpak is denkbaar voor de commerciële aanbieders van online video's, films en games. Ecodesignvoorschriften stimuleren innovaties die zowel aan het milieu als aan consumenten ten goede komen, leert de ervaring.

Sommige maatregelen dienen zowel duurzaamheid als vrijheid. Denk aan het verbieden van handel in persoonsgegevens, gepersonaliseerde advertenties en automatische gezichtsherkenning. Minder opslag en verwerking van persoonsgegevens scheelt niet alleen veel datacentra en windmolens, maar behoedt ons ook voor manipulatie en massasurveillance.

Digitalisering heeft de potentie om de aanjager te zijn van een duurzame samenleving. Een wereld waarin het stroomverbruik van apparaten meebeweegt met het aanbod van groene stroom, recycling wordt vergemakkelijkt omdat materialen traceerbaar blijven en vervoer efficiënter wordt georganiseerd. Maar digitalisering heeft ook een keerzijde en die gaat verder dan privacyschendingen, softwarefouten en cyberaanvallen.

Laten we kritischer gaan kijken naar digitale toepassingen die data, energie en grondstoffen vreten, in plaats van alleen de lof te zingen op big data en datahub Nederland. Een spaarzame omgang met data kan onze levenskwaliteit verhogen, en anders zeker die van onze nakomelingen.

*) Kathalijne Buiteweg is Tweede Kamerlid voor GroenLinks
    Richard Wouters is medewerker van het Wetenschappelijk Bureau GroenLinks

**) Photo by Thomas Jensen on Unsplash

***) Een versie van dit artikel verscheen op 20 juli 2020 eerst in de Volkskrant