De rechtbank Den Haag sprak vanmorgen om 10.00 uur een mondelinge vereenvoudigd vonnis uit. U  kunt luisteren naar de opname van Netkwesties, tegenwoordig ‘podcast’ genoemd: een half uur lang een voortreffelijke uitleg van rechter Tijne Ritsema van Eck-van Drempt, mede namens mr. J.S. Honée en mr. H.J. van Harten.

Heeft u minder tijd, dan hebben we voor u ook de tekst in pdf om snel te lezen. Uiteraard staat de SyRi-uitspraak op Rechtspraak.nl, met een persbericht van de rechtbank. Heel kort door de bocht onze indruk: het systeem SyRI veroordeelde de rechtbank niet zonder meer, en dat hield de spanning er wel in bij de circa vijftig aanwezigen bij de verwoording van het vonnis vanmorgen in Den Haag. Maar de uitvoering ten opzichte van betrokken burgers op wie SyRI wordt losgelaten is dusdanig mistig en mogelijk discriminerend dat niet wordt voldaan aan de voorwaarden van Art. 8 van het Verdrag voor de Rechten van de Mens, over privacy, en niet aan de Algemene Verordening Gegevensbescherming of AVG:

'De rechtbank komt tot het oordeel dat de SyRl-wetgeving in haar huidige vorm de toets van artikel 8 lid 2 EVRM niet doorstaat. De wetgeving dient weliswaar een legitiem doel en is in het belang van het economisch welzijn, maar bevat onvoldoende waarborgen ter bescherming van het recht op respect voor het privéleven om te kunnen spreken van de ‘fair balance’ die het EVRM vereist.

De rechtbank acht de wetgeving wat betreft de inzet van SyRI onvoldoende inzichtelijk en controleerbaar. Artikel 65 Wet SUWI en hoofdstuk Sa Besluit SUWI, die gaan over de inzet van SyRI, zijn onrechtmatig want in strijd met hoger recht en dus onverbindend.’

In detail:

* De inzet van SyRI is onvoldoende inzichtelijk en controleerbaar;
* De SyRl-wetgeving voorziet op geen enkele manier in informatie welke objectieve feitelijke gegevens gerechtvaardigd tot de conclusie kunnen leiden dat sprake is van een verhoogd risico op fraude;
* …voorziet bovendien niet in informatie die betrekking heeft op de werking van het risicomodel, bijvoorbeeld over het type algoritmen dat in het risicomodel wordt gebruikt;
* Ook ontbreekt informatie over de methode van risicoanalyse die door de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt gebruikt; zoals inzicht in de validatie van het risicomodel en verificatie van de risico-indicatoren;
* Dus is geen controle mogelijk hoe de beslisboom tot stand komt en betrokkene kunnen zich dus niet verweren als over hen risicomeldingen komen;
* Degenen die geen risico vormen hebben evenmin inzicht;
* Dit gebrek aan transparantie kan (onbedoeld) discriminerend en/of stigmatiserend werken;
* SyRI is eenzijdig ingezet in ‘probleemwijken’, wat op zich geen probleem hoeft te zijn, maar gezien de grote hoeveelheden verwerkte gegevens tot vooroordelen kan leiden, zoals over een lagere sociaal economische status of een migratieachtergrond;
* Het doelbindingsbeginsel en het beginsel van dataminimalisatie van de AVG zijn niet goed gegarandeerd.

De zaak is behalve van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) en Platform Burgerrechten onder aanvoering van Tijmen Wisman en Ronald Huisson ook een overwinning van Privacy First, Stichting KVDP (artsenclubje) en vakbond FNV die zich voegde; en van columnisten Maxim Februari – aanwezig bij de uitspraak - en Tommy Wieringa plus de Cliëntenraad (van uitkeringsgerechtigden) ofschoon de rechter dit trio niet ontvankelijk verklaarde, gezien het ontbreken van een direct belang. Hun advocaten zijn Anton Ekker en Douwe Linders van Solv, en verliezend advocaat namens de staat is Cécile Bitter van Pels Rijcken. De winnende club staat op de foto boven bijeen.

Eerste Kamer schoot tekort

Eerder beschreven we SyRi en verdedigde advocaat Germ Kemper het. In 2004, onder Mark Rutte staatssecretaris van Sociale Zaken, is gezamenlijke sociale fraudebestrijding tussen overheden opgezet en een systeem voor koppeling en analyse van databestanden gebouwd. Dit is ingezet als ‘Black Box’ en ‘Waterproef’. In 2007 keurde de privacywaakhond AP dit af voor controle van uitkeringsgerechtigden in 65 noordelijke gemeenten. Na aanpassing ontstond Systeem Risico Indicatie (SyRI) dat 22 keer ingezet is door ‘interventieteams’, in overleg met de AP.

Maar wettelijke verankering ontbrak. Minister Asscher, zelf gepromoveerd in grondrechten, deed dat in twee stappen in 2013 met de zogenoemde Fraudewet en Fraudeaanpak door bestandskoppelingen dat een hamerstuk was, ook voor de Eerste Kamer, die privacy hoog in het vaandel heeft staan. In september 2014 trad het Besluit SyRI in werking.

SyRI genereert signalen van verhoogde risico’s van uitkerings- en toeslagenfraude door particulieren en van belastingfraude en arbeidswettenontduiking door bedrijven. Overheden en inspecties, van Belastingdienst tot IND, bundelen tot 55 databestanden voor het ophoesten van anonieme fraudesignalen. Die worden uiteindelijk gekoppeld aan BSN-nummers, concrete verdenkingen.

De uitvoering doet het Inlichtingenbureau in Utrecht, een ‘1984-achtige’ naam, waar ik in onderzoek voor de WRR als volkomen onbekend fenomeen op stuitte. Dit is (dus) ‘beducht voor de politiestaat’ en koppelt grote databestanden onder strikte voorwaarden en controle; ook voor armoedebestrijding en participatie van kwetsbare groepen in de samenleving. door gemeenten. Voorheen was dat, net als de fraudebestrijding, meer afhankelijk van ambtelijke willekeur.

SyRI is ingezet tegen fraude met uitzend- en gastouderbureaus, schijnconstructies, illegaal werk en migratie, op recreatieterreinen en in probleemwijken in Weesp, Cuijk, Middelburg, Zoetermeer etc.. Rotterdam staakte wijkonderzoek na protesten, want die kwamen er in overvloed, juist na de nauwkeurige wetgeving.