Tot in de Grote Depressie van de jaren dertig gaven banken in Amerika zelf bankbiljetten uit. Die werden toen vervangen door dollarbiljetten waarvan banken verplicht een deel als reserve moesten aanhouden bij de Federal Reserve. Zo kreeg de centrale bank grip op het instabiele bankensysteem. Het was symbolisch voor het einde van een vorm van vrij bankieren die Amerika in de crisis van 1929 stortte.

Nu, in de nasleep van de Grote Recessie die op de crisis van 2007 volgde, komt Facebook met een nieuwe munt. Het probeert die als cryptomunt in de markt te zetten, als alternatief, digitaal betaalmiddel.

Wie door de marketing heen kijkt, ziet dat de Libra meer lijkt op de private bankbiljetten van voor de crash van 1929 dan op cryptomunten zoals de Bitcoin. De introductie van deze munt is een stap terug, niet een stap vooruit.

Cryptomunten zijn decentraal, transparant en anoniem. De Libra is dat allemaal niet, want ze volgt het bedrijfsmodel van Facebook: gecentraliseerd, gesloten voor de buitenwereld, en vrijwel zonder privacy voor de gebruikers.

Cryptomunten heten zo omdat alle transacties via een blockchain vastgelegd worden in datablokken (blocks) die met digitale chains aan elkaar verbonden zijn, cryptografisch versleuteld zodat de privacy van de gebruikers gewaarborgd is. Dat is wat ze decentraal maakt, en wat de Libra mist.

Bij cryptomunten is er niemand die in alle data-blokken veranderingen aan kan brengen, bijvoorbeeld om sporen van fraude of manipulatie uit te wissen. Maar iedereen kan wel de hele keten en alle blokken zien, zodat manipulatie meteen zichtbaar is voor alle gebruikers. Minimale controle door enkelingen, maximale transparantie voor allen – geheel conform het libertaire ideaal van veel cryptomuntfans.

Gewoon in een database

Zo kennen we Facebook niet, en in de Libra zien we deze aspecten dan ook niet terug. Het bedrijf maakt geen gebruik van de blockchain-technologie. De Libra-blockchain is een heel bijzondere: er is één groot blok waarin alle transacties worden opgeslagen. Buiten Facebook heet dat gewoon een database, vergelijkbaar met al die andere databases die Facebook intern over ons bijhoudt, en verkoopt aan andere bedrijven. Dat gaan ze straks natuurlijk niet doen met onze betaaldata, haastte Facebook zich vorige week te verklaren. Niemand die het zal weten, want transparant zijn je data bij Facebook niet, behalve voor Facebook zelf. Anoniem ben je daardoor allerminst. Het is net een gewone bank: je moet er maar op vertrouwen dat ze het netjes houden.

Bovendien is de Libra, in tegenstelling tot de bekende cryptomunten, gekoppeld aan een mandje van nationale munten. Investeerders storten geld bij Facebook, dat dit vervolgens investeert in schuldpapier van banken en overheden. De munt is daarmee, in tegenstelling tot cryptomunten, gedekt door financiële bezittingen.

De Amerikaanse banken van rond de vorige eeuwwisseling mochten alleen bankbiljetten uitgeven die volledig gedekt waren door overheidsschulden, zilver of goud, het internationale geld van die tijd. Met de introductie van de Libra gaat Facebook dus ouderwets bankieren, met dien verstande dat je met de Libra-app Calibra in een oogwenk geld de wereld over zal kunnen sturen.

Goed beschouwd combineert de Libra digitaal gemak met de structuur van een bank. Facebook vindt in 2019 dan ook niet de cryptomunt opnieuw uit, maar het vrije bankieren. Een private digitale munt, niet gekoppeld aan één munt, maar losjes verbonden aan een mandje schuldpapieren van verschillende overheden.

Financieel systeem is kwetsbaar

De regelgever weet nog niet goed hoe te reageren. Mark Carney, gouverneur van de Bank of England, lijkt voorzichtig de rode loper uit te rollen door te verklaren dat niet-banken zoals Facebook in de toekomst ook een rekening bij de centrale bank mogen aanhouden.

Hyun Song Shin, hoofdonderzoeker bij de Bank van Internationale Betalingen, denkt dat de potentiële efficiëntieverbeteringen en betere toegang tot financiële producten voor economische groei kunnen zorgen.

Hij waarschuwt ook: als grote technologiebedrijven zoals Facebook het financiële systeem gaan domineren, vergroot dat het risico dat een storing of cyberaanval het hele systeem plat legt.

Aan het begin van de vorige eeuw verhief de Amerikaanse overheid het door de centrale bank uitgegeven dollarbiljet tot enige vorm van papiergeld om financiële stabiliteit te creëren. Met de introductie van de Libra vult Facebook het gat dat centrale banken hebben laten liggen op de internationale betaalmarkt. Hoog tijd dat internationale non-profitorganisaties als het IMF gaan nadenken over een internationale digitale munt die voor stabiliteit zorgt en aan privacyzorgen tegemoetkomt.

*) Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 27 juni 2019 Dirk Bezemer en Joeri Schasfoort zijn resp. hoogleraar en promovendus in de financiële economie aan de Rijksuniversiteit Groningen

**) Photo by Christine Roy on Unsplash