De digitale denker en activist Lovink is in het buitenland bekender dan in Nederland. Zo verschijnt Sad by Design in het Italiaans, Engels, Spaans en Duits, in deze volgorde. Er was de nodige aandacht in Italië. Op 23 mei is de lancering van Sad by Design bij Pluto Press in Londen, dat het uitbrengt in de serie Digital Barricades.

Eind 2018 verscheen hierover met Lovink een podcast (MP3) van een debat van Team Human in New York, een club van een van de bekendste denkers over de digitale samenleving, Douglas Rushkoff. Hij was voorheen columnist van Netkwesties.

Omhelzen, vervelen en vernietigen

Sad by Design biedt een kritische analyse van de groeiende controverses op sociale media, zoals nepnieuws, giftige virale memes en online verslaving. In een essay van Sad by Design, hier te lezen, zet Lovink zijn gedachten uiteen over het ontwerpprobleem en het desastreuze gevolg ervan: ‘Na alle klikken, browsen, vegen en liken, is alles wat we over hebben de platte en lege nasleep van verloren tijd voor de app.’

Tegelijkertijd roept de activist Lovink op tot het omhelzen van de digitale intimiteit van sociale media, berichtenverkeer en selfies, en hoopt dat genoemde verveling de eerste fase is van het overwinnen van 'platformnihilisme'. Om daarna de afbraak van – verslaving aan – sociale media in te zetten, want dat blijft het ultieme doel ook nu. Dus deelnemers aan Facebook begrijpen, op de wetmatigheden inspelen en van binnenuit uithollen.

Lovink beschouwt het ontwerp van sociale media als oorzaak van somberheid. Die is het gevolg is van een groeiende kloof tussen de realiteit van alledag en de virtuele omgeving waarin we ons laten vangen. (De vraag is overigens of dit niet voor vele stemmingen geldt, behalve somberheid en woede. Juist de -nep-beloften van vrolijke momenten maken velen verslaafd aan het scherm.)

Realistisch worden

Reeds in veel toonaarden is beschreven dat de codering van ons gedrag in gewenste richtingen de grondslag vormt van dominante digitale diensten. We worden massaal voorgeprogrammeerd. Misschien is het beter dit proberen te doorgronden dan er vanuit een groeiend pessimisme over digitale verelendung, maar met een bot mes op in te hakken.

Ook Geert Lovink poogt met zijn nieuwe boek een pragmatischer tactisch pad in te slaan dan we gewend zijn van zijn Institute of Network Cultures, de Amsterdamse ivoren toren waar soms fraaie theorie en verheven idealen de overhand hadden over mensenkennis over sociale omgang.

Immers, de alternatieve decentrale sociale netwerken die vanuit activisme zijn opgezet en gepropageerd, faalden allemaal hopeloos, erkent Lovink: ‘De mislukte zoektocht naar een groots ontwerp heeft geresulteerd in gedepolitiseerde internetstudies die geen radicale kritiek of een zoektocht naar alternatieven kunnen genereren.’

Het nieuwe realisme: ‘Welkom bij het nieuwe normaal. Social media is ons interieur aan het vernieuwen. Omdat platform en individu onafscheidelijk worden, zijn sociale netwerken identiek aan het 'sociale' zelf… In plaats van een houding van superioriteit, een oordeel van bovenaf, zouden we een amorele benadering van de intensiteit van vandaag kunnen aannemen.’

Immers, hoe fundamenteler de kritiek en frequenter de schandalen met Facebook, des te beperkter het negatieve effect ervan: ‘Het maakt niet uit hoe veel hacks en schendingen van de privacy om aandacht vragen, ongeacht hoeveel bewustzijnscampagnes en publieke debatten worden georganiseerd, overweldigende onverschilligheid heerst.’

Tegelijkertijd is het niet aan Geert Lovink om waardevrij en kritiekloos de stand van zaken te observeren. Integendeel, hij blijft meer activist dan journalist. Al is het werk toegankelijker. Zo biedt Lovink veel fraaie citaten, zoals van AnthroPunk: ‘Het internet is zoals het Wilde Westen. We dachten dat we de cowboys waren, maar het blijkt dat wij de buffels zijn.’

Ook citeert Lovink graag Evgeny Morozov, die hij in 2011 nog frontaal aanviel vanwege het ontbreken van een gedegen internettheorie, maar die hij nu beter lijkt te begrijpen en eerder een geestverwant is.

Genocide als optie

Uit een Italiaans interview met Geert Lovink voor Il Manifesto, een van oorsprong activistische krant die met crowdfunding op de been blijft en degelijks zo’n 20.000 exemplaren verspreidt:

‘Mijn geloof in het emancipatorisch-subversieve potentieel van internet is niet gewijzigd, maar de wereld zelf is van koers veranderd. Wat gebeurt er wanneer rechts populisme en digitale technologieën beide exponentieel blijven groeien? Naarmate de integratie van digitale technologieën in ons dagelijks leven vordert en de samenleving in xenofobe richting beweegt, is genocide niet langer een ondenkbare optie.

Ondanks al hun algoritmen, filters en moderatieteams staat Silicon Valley erop zich te bemoeien met inhoud van online uitingen. Concerns willen samenwerken met de overheid om georganiseerde haat te faciliteren en zijn meer dan bereid om onzichtbare, schone, blockchain-enabled, selectieprocedures voor inhoud te ontwerpen.

Het is cynisme voor de goede zaak, maar in de praktijk in lijn met de pedagogische motieven van het sociale-kredietsysteem in China. Zoals de rol van Facebook in de voortdurende uitzetting van, en genocide op de Rohingya's in Myanmar. Daarover heerst een grote stilte, vergelijkbaar met het onvermogen van Zuckerberg om te reageren op het gebruik van Facebook Live in het bloedbad in Christchurch…

Ik neem geen afstand van collectieve acties van burgerlijke ongehoorzaamheid om hele platforms weg te krijgen. Maar we kunnen beter inspelen op de dagelijkse realiteit van verveling, eenzaamheid en gevoelloosheid door pure uitputting. We staren naar het scherm, keren terug naar datzelfde gesprek, keer op keer. Waarom is er geen antwoord?

Dus moeten we moeten dit soort afleiding politiseren en het niet corrigeren met New Age-therapieën. We willen immers dat intieme contact met anderen, en wel direct, wat ons altijd terugdrijft naar de telefoon, ten koste van alles. Het gebrek aan gemeenschap en het voortdurend trekken naar afleiding zijn de kenmerken van onze sociale crisis, die ook de uitvoering van onze dagelijks werk verstoort.

…Het diepe verlangen naar het sociale is echer geen afleiding, maar een mensenrecht. In Silicon Valley hebben gedragsgeleerden deze menselijke behoeften bestudeerd en ze in ingenieuze winstmachines veranderd. Dit was een slimme beweging die we moeten overrulen met een nog genialer beweging…

Tegenwoordig is technologie volledig gedelegeerd aan ingenieurs die alleen bestaande modellen uitvoeren. Zowel speculatief als kritisch denken worden in dit proces gemarginaliseerd. We moeten dit veranderen. En maak je geen zorgen, deze abstracte ideeën kunnen gemakkelijk in codes worden vertaald. We moeten eerst bedenken wat precies onze eigen waarden en concepten zijn.

…Denk aan alle tegenslagen, het werk dat geïsoleerd wordt gedaan en de echte depressie die ons de baas is. Het terugwinnen van onze capaciteit om te dromen moeten we terug zien te vinden, daarna ontwaken om iets surrealistisch te creëren.’