Voornaamste oorzaak is bureaucratische mierenneukerij van de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), menen ze.

Zelfs  de ministers van Binnenlandse zaken en van Defensie, Ollongren en Bijleveld-Schouten, leveren ongezouten kritiek in een Kamerbrief .

De TIB knabbelt aan de ministeriële verantwoordelijkheid. De TIB wil namelijk dat de AIVD in toestemmingsaanvragen voor de inzet van bijzondere bevoegdheden, zoals taps en hacks, gaat opschrijven of er ook met een buitenlandse dienst zal worden samengewerkt.

Nog voordat is gebleken of dat wel noodzakelijk is. Daar gaat de TIB in eerste aanleg niet over. Die beslissing wordt tijdens het primaire werkproces door de diensten zelf genomen en achteraf door de verantwoordelijke ministers getoetst.

Inlichtingenproces vertraagd

Er is ook kritiek op de beoordelingen van de TIB. De Commissie voelt zich wettelijk verplicht goedkeuring te geven aan elke kleine vervolgstap in een onderzoek, zonder rekening te houden met het inlichtingenproces als geheel.

Het gevolg is gebrek aan ruimte voor het “iteratieve en onvoorspelbare karakter van het onderzoeksproces dat zo kenmerkend is voor het werk van de diensten”. De TIB kijkt te veel naar de lettertjes van de wet zonder veel inzicht te tonen in het inlichtingenproces.

Je moet het inlichtingenwerk zelf wel een beetje begrijpen om te beseffen dat het niet altijd mogelijk is gedetailleerd te omschrijven waar je precies naar op zoek bent. Een dynamisch en gedegen onderzoek gaat vaak vele kanten op. Je moet ook kunnen zoeken naar zaken die je moet uitsluiten.

Buitensporige bureaucratie

De TIB toetst een ministeriële toestemming voor de uitoefening van een bijzondere bevoegdheid die een grote inbreuk kan hebben op de persoonlijke levenssfeer van burgers. Dat staat zo in de wet.

Inlichtingendiensten vinden dat de TIB pas in actie moet komen wanneer er een substantiële inbreuk op de persoonlijke levenssfeer dreigt. De diensten willen niet voor elk wissewasje worden opgezadeld met buitensporig bureaucratische werkzaamheden. Daar gaat nu veel tijd en energie verloren.

De AIVD en MIVD hebben zo veel last van deze muggenzifterij dat het ontwikkelen van juridisch beleid tot stilstand dreigt te komen. Dat levert voor de diensten een onwerkbare situatie op, met onacceptabele risico’s voor de uitvoering van de operationele werkzaamheden tot gevolg.

Mierenneukerij

Natuurlijk houden de AIVD en MIVD zich aan de nieuwe Wiv2017; zij hebben er immers zelf aan meegeschreven. Wel hadden zij zich beter op veranderingen moeten voorbereiden.

Maar in onzekere tijden van spanning over (internationaal) terrorisme, is het beter de tijd te besteden aan het in vizier krijgen van personen die Nederlandse ingezetenen schade willen toebrengen. Juridische mierenneukerij belemmert nu het werk van de inlichtingendiensten.

De ministers brengen de Kamer van deze zorgwekkende ontwikkelingen op de hoogte.

Evaluatie inlichtingenwet al noodzakelijk

In een schriftelijke reactie zegt de TIB verbaasd en teleurgesteld te zijn dat de ministers  wel al de Tweede Kamer hebben geïnformeerd, terwijl eerder toezeggingen waren gedaan om eerst met de TIB te overleggen.

De TIB wil snel met de ministers rond de tafel om te praten over verschillen van inzicht tussen de TIB en de ministers over gewenste inperkingen van de zogeheten rechtmatigheidstoets.

Om een clash tussen toezichthouders en ministers te voorkomen moet worden gewerkt aan een versnelde wetswijziging.

De wetsevaluatie gepland in mei 2020 moet beter nog dit jaar plaatsvinden. In ieder geval voordat verregaande bureaucratie leidt tot aantasting van de slagkracht van de AIVD en MIVD.