Het op de verkeerde voet zetten van een ander met als doel eigen gewin. Als dat op het niveau van de staat plaatsvindt, dan hebben we het al snel over propaganda. Vindt het plaats op het niveau van mijn kleinkinderen dan heet het jokken, waar we toch doorgaans om moeten gniffelen.

Immers, het vergt een zekere mate van intelligentie om dergelijke informatie geloofwaardig te construeren en over te brengen. In het pre-digitale tijdperk konden we de bron van herkomst benoemen of redelijk eenvoudig traceren. In mijn jeugdjaren bepaalde de hoofdredacteur van de Telegraaf welk nieuws tot ons kwam, de invloed van TV en radio waren nog lang niet op het huidige niveau en de communicatiemiddelen niet van dien aard dat het nieuws zich snel kon verspreiden. Bovendien ging het over verschillende schijven en iedere schijf verandert de feiten een klein beetje; u kent het afgeleide spelletje ongetwijfeld.

D-Day was nepnieuws

Inlichtingendiensten maken maximaal gebruik van het verspreiden van nep nieuws om de vijand te misleiden, uit te lokken of met zichzelf bezig te laten zijn. Er zijn tal van voorbeelden uit de krijgsgeschiedenis, waarbij een groot militair succes begint bij misleidend nieuws. D-Day in juni 1944  is zo’n voorbeeld, maar ook diverse al dan niet covert operaties in Afghanistan).

Kortom, desinformatie is van alle tijden en onder de term nepnieuws geen nieuw fenomeen. Waarom maken we er ons dan nu zo druk om? Simpelweg als gevolg van het door ons allen geadoreerde anarchistische internet. Iedereen mag er aan meedoen, je hoeft er geen diploma’s voor te hebben, geen licentie, geen minimum leeftijd en bovendien kan en mag het een anonieme deelname zijn. In tegenstelling tot het verleden krijgt iedereen via smart media direct te horen wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt en kunnen belangengroepen mensen manipuleren om zieltjes te winnen voor hun al dan niet goede zaak. Het gaat allemaal razendsnel en rest dus vaak niet de tijd om te checken of de aangeboden informatie feit of fictie is. Regelmatig wordt dus geacteerd op onjuiste of incomplete informatie. Aan de hand van recente ervaringen blijkt dat we reeds geruime tijd in een digitale Koude Oorlog zijn verwikkeld met ‘state actors’ met inzet van nepnieuws.

Wat kan de overheid hier aan doen?

• Op scholen vanaf jongs af aan kinderen leren hoe je nepnieuws kan traceren, bijvoorbeeld door de richtlijnen van de International Federation op Library Associations en Institutions te volgen
• Politici het goede voorbeeld te laten geven, immers goed voorbeeld doet goed volgen (verkiezingen, zg “wetenschappelijke onderzoeken” etc.)
• Belangrijkste data van overheid, persoonsgegevens en vitale infrastructuur opslaan onder Nederlandse jurisdictie; in Nederland, door Nederlandse bedrijven, met Nederlandse encryptie.
• Het niet toelaten van anonimiteit en daarmee ‘fake’ identiteiten en dus het sluiten van nep accounts
• Werken vanuit de cloud waar men dan ook voor factfinding capacity zou moeten kunnen kiezen
• Notice and Takedown procedure zoals bij kinderporno voor het neerhalen van desinformatie
• Onderzoeksjournalistiek tot een professie maken, dus met eigen opleiding, vakblad en onafhankelijk controle orgaan.
• Stimuleren van digitale initiatieven voor het opzetten van neutrale “factfinders” bijvoorbeeld in samenwerking met Defensie Cyber Command
• Analoog aan frauderende promovendi en wetenschappelijk onderzoekers afrekencultuur opzetten voor bestuurders en politici die aantoonbaar bewust nepnieuws hebben gebruikt of gemaakt.

Door het stimuleren van dergelijke maatregelen zal nepnieuws niet de wereld worden uitgeholpen, maar door het verhogen van de drempel voor een succesvolle toepassing de wereld net iets beter maken.

*) Dit is een bewerking van een bijdrage van Cobelens aan het rondetafelgesprek desinformatie en digitale inmenging, georganiseerd door Vaste Kamercommissie BZK, dd 20 februari 2019