‘Het is een klassiek model van machteloosheid van veel arbeiders zoals in de afgelopen vier eeuwen, maar dan met de nieuwe grootmachten. Wij zijn de horigen van de 21e eeuw, hebben niets in te brengen bij een Facebook,  Google en Microsoft. Als je data in waarde wilt omzetten moet je collectief onderhandelingen afdwingen.’

Paul Tang, Europarlementariër voor de PvdA, heeft als econoom de klassenstrijd altijd hoog in het vaandel gehad. Hij bevestigt dat juist zijn partij voor de collectieve kracht moet staan om weer terrein te winnen op GroenLinks en D66 waar individualisme gedijt. Hij haast zich te zeggen dat ‘natuurlijk ook leden van SP, GroenLinks, D66 en ook VVD’ zeer welkom zijn bij de nieuwe bond.

Die wist in een paar weken tijd ruim duizend leden in te schrijven. Op de historische eerste vergadering op vrijdag 29 juni 2018 hoefden Tang -  verklaard voetbalfanaat – en zijn medestrijders voor datarechten geen WK-wedstrijd te missen. In het Spring House aan het IJ kwamen vijftig van de nu al 1.300 leden bijeen om de koers te bepalen, die in het begin vooral bewustwording zal behelzen.

Radicale datamarkt

Het idee voor een datavakbond haalt Tang uit Radical Markets. In het hoofdstuk Data as Labor schetsen Glen Weyl (33), rijzende ster als politiek econoom van voorheen Harvard en aan Yale en bij Microsoft Research, en vermaarde hoogleraar Recht Eric Posner (University of Chicago) de groeiende ongelijkheid tussen de grootmachten in data en hun deelnemers.

Omstandig leggen ze uit hoe groot de waarde van individuele persoonsgegevens kunnen worden in een tijdperk van big data en machine learning. Maar doorgaans wegen data vooral collectief zwaar. Bovenal lukt het een individu niet om met het weigeren van zijn data een grootmacht te raken. Maar collectief wel, menen Weyl, Posner en ook Tang.

Maar toont  de mislukte actie van Arjen Lubach versus Facebook niet aan dat Facebook en Google niets te duchten hebben van die paar procent van hun klanten die moeilijk doen over persoonsgegevens. Ook onder de nieuwe privacyregels van de Europese AVG? Tang: ‘Probleem is dat de AVG uitgaat van volstrekt geïndividualiseerd privacyrecht. Dat lijkt me te zwak. Je moet collectief handelen, te meer gezien de grote invloed van big tech op de samenleving als geheel.’

Arbeid als geheel delft het onderspit tegenover kapitaal en steeds meer het datakapitaal. De arbeidsquote in de omzet van techgiganten zelf bedraagt maar 5 tot 10 procent. Terwijl dat traditioneel zoals bij supermarkten (Ahold, Wallmart) tot 80 procent is. Big tech leidt de tendens met een verlaging van de arbeidsquote - zoals ook Piketty die vaststelt – van 70 naar 20 tot 30 procent deze eeuw. Dat schreef techfilosoof Jaron Lanier, die in 2013 het voorwerk deed voor Posner en Weyl met ‘Who owns the future’.

Zweten op je data

Het kernhoofdstuk van Radical Markets is volgens Tang Data as Labor. We werken volcontinu als dataproducent, ook ‘zogenaamde werklozen’ die intensief gamen en facebooken en daarmee waardevolle data genereren voor de techconcerns om reclame te verkopen en productaanbod individueel af te stemmen. Voor niets werken, althans bijna voor niks, want de aandeelhouders innen de datawinst. Weyl en Posner vergelijken de onderwaardering voor burgers als datakloppers met die van huisvrouwen vroeger. En ook met de Afro-Amerikanen voor de muziekindustrie; aanvankelijk letterlijk waardeloos geacht, uiteindelijk op waarde geschat.

Entree Datavakbond en/of ‘data-agents’; volgens Weyl en Posner makelaars die voor de aangesloten leden met Facebook en Google onderhandelen over teruggave van de waarde van verschafte data. En met meer dan alleen ‘gratis’ toegang tot hun diensten, zoals nu. Tang: ‘We moeten een afslag maken vanaf dat vermaledijde gratis.’

Terug naar Karl Marx

Te beginnen met bewustwording en transparantie, zo bleek tijdens de eerste bondsvergadering. En een ‘handelingsperspectief’, zoals aanbod van een toolkit om je privacy te waarborgen. En de Datavakbond wil ook  bedrijven aanklagen die de privacywet AVG overtreden? Maar actiegroepen voor privacy, zoals Bits of Freedom, zijn er toch al? ‘We werken eerst aan eendracht maakt macht’, legt Reinier Tromp, medeoprichter van de Datavakbond uit.

Dat klinkt ouderwets socialistisch, en dat is ook de bedoeling. Wyl en Posner grijpen terug op Karl Marx en de eerste industriële vakbonden, en spreken van te bestrijden ‘techfeodalisme’. Tang gaat bij zusterpartijen spreken, zoals voor de Britse Labourpartij tijdens een congres in september. De olievlek moet groeien, ook via nationale consumentenbonden. De internationale ‘data labor union’ begint met Dataunion.eu en verspreidde zich via Reuters naar ondermeer New York Tmes.

Datastakingen houden

Tang en Tromp hopen op ‘miljoenen leden’. Tang: ‘Maar we hoeven niet heel groot te zijn om bij Facebook en Google om de tafel te komen. Net als werkgevers met vakbonden praten om rust in de tent te houden, hebben zij er belang bij dat gebruikers tevreden te houden.’

Weyl was recent in het Europees Parlement op uitnodiging van Tang (PvdA). De Amerikaan bepleit ook een traditioneel middel als een ‘data-staking’, indien de techgiganten de claims van hun volk negeren. Hoe die eisen er concreet zullen uitzien, is onderwerp van debat.

Posner en Weyl opperen concrete betaling door Google, Facebook en Amazon: om te beginnen honderden euro’s per gebruiker en met de groei van de markt voor kunstmatige intelligentie oplopend naar duizenden euro’s; een even fraaie als noodzakelijke compensatie voor het teruglopen van werk. ‘Als we minder werken kunnen we tijd steken in data genereren.’

En in veel hogere kwaliteit data dan de zoekopdrachten, lousy foto’s en updates nu. Data voor machine learning, opperen ze, moeten hoogwaardiger worden. We gaan straks, op verzoek van de techgiganten, ook veel meer data op verzoek leveren. En ook zelf duidingen zoals trefwoorden toevoegen aan data. Zodat ze voor afnemers meer waard worden.

Maar is uitbetaling haalbaar? Tang: ‘Ik ben wel voor toekenning van waarde. Zo lopen de schattingen van de datawaarde per lid van Facebook uiteen van 20 tot 200 dollar. Maar we werken eerst aan bewustwording dat er waarde in zit, individueel en vooral collectief.’

De grootste criticaster van zo’n model is Hal Varian, ’s werelds bekendste data-econoom, in dienst van Google. Hij acht de waarde van pure data beperkt, als die niet gepaard gaat met de inzet van (tech)breinen en computerkracht die nodig zijn voor het voortbrengen van kunstmatige intelligentie.

Data zijn er in overvloed. Wij betalen er nu Facebook en Google mee, en ontvangen straks uit deelname aan medische big data kennis over onze kwalen en om ons leven te verbeteren.

Daar gaat het al fout, zeggen Tang en Tromp. ‘Een speerpunt van de Datavakbond worden medische data. Daar kan straks iedereen mee aan de haal gaan als we niet oppassen. En dit verzwakt de positie van burgers tegenover farmaceuten, werkgevers en verzekeraars aanzienlijk.’