Dit laatste concludeert onderzoeker Jaap-Henk Hoepman van de Radboud Universiteit voor Pi.Lab in een rapport dat al in juni naar de Tweede Kamer is gestuurd. Reviewers zijn Bart Jacobs van Radboud en Oskar van Deventer van TNO

Dat blockchain verkiezingen niet kan helpen automatiseren is een nuchtere en harde conclusie. Die staat haaks op wat wetenschappers van de New York University publiceerden in 2016 met het onderzoek ‘Votebook. A proposal for a blockchain-based electronic voting system’. Dit bracht direct een intensieve discussie in Amerika op gang bracht over de voor- en nadelen van geautomatiseerde verkiezingen. Deze debatten kennen wij van gefundeerde acties tegen stemcomputers.

En er kwamen inmiddels Amerikaanse startups op de markt die commercieel brood zien in aanbod van stemsystemen met blockchain, met klinkende namen als Voatz, Follow My Vote en VoteWatcher.

Eerst blockchain verklaren

De blockchain is een database van transacties die decentraal en transparant data op gedistribueerde  computers opslaat. En dat zonder gezag van een centrale instantie, want die zijn onnodig daar de blokketen geacht wordt de transacties onweerlegbaar te registreren. Niemand kan het ooit veranderen, dus is het absoluut veilig en betrouwbaar, beweren de voorstanders.

De uitleg maakte onderdeel uit van de onderzoeksopdracht van het ministerie van BZK aan Jaap-Henk Hoepman, zodat parlementariërs ook kunnen doorgronden wat de portee van dit onderzoek is.

Hoepman zet in het rapport verschillende vormen van blockchain helder op een rijtje voor ‘leken’. En stelt vervolgens hardhandig vast dat ‘de ideale blockchain, die volledig gedecentraliseerd is, en waarin transacties echt niet teruggedraaid kunnen worden, in werkelijkheid helaas niet bestaat.’

Harde voorwaarden

BZK wilde, kort door de bocht, weten of blockchain kan bijdragen aan een eventuele automatisering van het stemproces, dat wil zeggen het stemmen zelf en/of het vastleggen en tellen van de stemmen.

Hoepman borduurt voort op onderzoek begonnen in 2007 door de commissie Korthals Altes in opdracht van de Kiesraad, die met acht waarborgen kwam waaraan een verkiezingsproces in Nederland moet voldoen: transparantie; controleerbaarheid; Integriteit; stemvrijheid, stemgeheim, uniciteit, toegankelijkheid en het bepalen of mensen kiesgerechtigd zijn.

Stemmen met potlood en papier en handmatig tellen voldeden destijds het best aan deze criteria. Hoepman onderzocht aan de hand van juist deze acht noodzakelijk waarborgen of eventuele digitalisering met blockchain betrouwbaarder en/of efficiënter proces tot gevolg heeft voor het:

* Bepalen in het stemlokaal van de kiesgerechtigdheid door een elektronische controle van de stempas;
* Internetstemmen (voor kiezers in het buitenland);
* Elektronisch stemmen met een stemprinter;
• Elektronisch tellen van (papieren) stembiljetten in het stemlokaal;
• Plaatsonafhankelijk stemmen in heel Nederland, met een landelijk raadpleegbaar kiezersregister (LKR) dat op de dag van stemming door alle stembureaus (ca 10.000) is te raadplegen als een kiezer komt stemmen.

Integriteit al een puntje

Het ligt voor de hand, schrijft Hoepman, te veronderstellen dat de waarborgen ‘transparantie’ (vanwege de openbaarheid), ‘controleerbaarheid’ (vanwege de onweerlegbaarheid) , en ‘integriteit’ (vanwege de onveranderbaarheid) mogelijk geholpen zijn met de toepassing van blockchain. Dat biedt immers beloften op deze drie punten.

Echter, dat is nog maar de vraag, bijvoorbeeld als het gaat om integriteit. Het valt nog te bezien of de boekhouders die een blok mogen toevoegen aan een blockchain de daadwerkelijk uitgebrachte stemmen toevoegen, en geen eigen voorkeuren laten prevaleren. Correctheid van uitgebrachte stemmen controleren is namelijk, zegt Hoepman, veel lastiger dan controleren of een Bitcoin transactie valide is. ‘Controleren of een stem is uitgebracht door een kiesgerechtigde is lastig als tegelijkertijd het stemgeheim bewaard moet worden.’

Stemgeheim vereist dat niemand, ook de kiezer zelf, een koppeling kan maken tussen kiezers en de stem die ze hebben uitgebracht. Iedere vorm van registratie van stappen in het verkiezingsproces op een blockchain ondermijnt deze waarborg, zo toont Hoepman aan. Het toepassen van blockchain technologie schaadt het stemgeheim.

Ook uniciteit is niet gegarandeerd bij het toepassen van een blockchain, om dezelfde reden als integriteit. Het is niet duidelijk hoe je  kunt afdwingen dat boekhouders alle uitgebrachte stemmen juist registreren, en hoe je voorkomt dat een malafide boekhouder bepaalde kiezers toestaat meerdere keren te stemmen.

Een essentiële afhankelijkheid van het verkiezingsproces van een blockchain zou dus betekenen dat een beperkt aantal entiteiten (enkele tientallen) de uitslag zouden kunnen beïnvloeden, of op zijn minst het vertrouwen in de uitslag kunnen ondermijnen.

Op zijn best heeft blockchain voor een bepaalde vereiste geen negatieve invloed, zoals op de stemvrijheid waarbij noodzakelijk is dat een kiezer zijn of haar stem zonder beïnvloeding kan uitbrengen.

Nergens goed voor

Voor geen van de onderdelen van het stemproces is blockchain dus een oplossing. Zelfs niet voor stemmen in het buitenland of in Nederland overal kunnen stemmen met behulp van een centraal kiesregister dat in stemlokalen te raadplegen is. Ook hier loopt het stemgeheim gevaar, omdat zichtbaar dreigt te worden of iemand al dan niet heeft gestemd.

En dan: ‘We concluderen dat, in ieder geval bij de huidige stand der techniek, het toepassen van blockchain technologie in het verkiezingsproces niet wenselijk is…en dat in de praktijk een blockchain (afhankelijke van het type) een aantal grote nadelen kent. Voor alle typen blockchains geldt dat deze in de praktijk veel minder decentraal zijn dan men doet voorkomen.’

Dus wederom een overwinning voor het rode potlood…

*) Photo by Edwin Andrade on Unsplash