Opvallend was dat  Janine Abbring voor de derde keer op rij kreeg voorgeschreven hoe ze zich als presentator van Zomergasten moet opstellen. Romana Vrede eiste in de eerste uitzending meer dialoog in plaats van vragen stellen. Louis van Gaal baste met regelmaat ‘mag ik even uitpraten’ ten teken dat hij het middelpunt van het universum is. Stikker bracht Abbring in verlegenheid met een filmpje van wetenschapsfilosoof David Bohm die pleit voor beter nadenken over ons denken en voor meer dialoog in plaats van debat en discussie.

Marleen Stikker wil, als agnost, vraagstukken niet snel van definitieve meningen voorzien maar afwachten tot een dialoog haar meer kennis bezorgt om te kunnen oordelen. Abbring schrok daarop van haar eigen vraag en probeerde zich te schikken in de dialoogvorm. Dat maakte de toch al milde toonzetting aangenaam, maar bij tijd en wijle ook tam.

Immers, Stikker is uitgesprokener dan ze zelf veronderstelt; ze vindt al jaren dat het internet ‘stuk’ is als gevolg van verdienmodellen die ten grondslag liggen aan de platforms. Het internet is ten prooi gevallen aan de hyena’s van het grote geld, die De Digitale Stad - het beloftevolle speeltje dat Stikker en kompanen in 1993 naar het publiek brachten - hebben verpest.

Marleen Stikker beweert eveneens al jaren dat De Waag de oplossingen zal bieden om dat internet weer te repareren. Ook in deze Zomergasten, maar kijkers kregen in niet één dialoog te horen wanneer we welke mooie oplossing we tegemoet kunnen zien. (Een interview met Netkwesties bevat een kritische dialoog over De Waag, een recent vraaggesprek op deze site weerspiegelt haar zienswijzen.)

Kleurrijke ouders

Wie zich al jaren afvroeg hoe Marleen Stikker als vogeltje zo intelligent en geïnteresseerd gebekt is, kreeg in Zomergasten het antwoord: met dank aan haar briljante ouders. Moeder een actieve, positieve taalkundige, vader een wetenschapper-kunstenaar. Van hem had ze nog dozen vol materiaal die hij, onbestemd, aan de wereld had nagelaten.

Wat dat dan was? Dat kon Marleen moeilijk duiden, maar ‘dingen’ die Uipko Stikker geknutseld had. En wat doet De Waag, met bijvoorbeeld biohackers? ‘Knutselen’. De vader had jarenlang geknutseld, de dochter zet het voort. Wat komt eruit? Dat blijft vaag.

Maar doet er niet zo veel toe; het gaat om de reis en niet om de bestemming. We zagen ook de nodige knutselfragmenten voorbij komen, voorzien van Marleens enthousiast commentaar dat het bijzonder was. Een draadje in het hoofd leidde me af naar een andere Vpro-klassieker Creatief met Kurk.

Later was ontdekt dat vader Asperger had. (Een medische aandoening die ook Facebook-baas Mark Zuckerberg wellicht teistert). Gesprekspartner Janine Abbring ging hier niet op door. Op emoties was de Marleen Stikker tijdens deze Zomergasten nauwelijks te betrappen. Wel betoonde ze zich een onderhoudende rationele filosofe over internet in het algemeen en virtuele omgevingen in het bijzonder.

Marleen bood de kijker geweldige fragmenten die, anders dan bijvoorbeeld bij Louis van Gaal, niet ten doel hadden om het eigen imago te ondersteunen. Ze begon met een perfect fragment uit The Matrix met de keuze tussen de blauwe en rode pil. Ze zou ook de rode kiezen, de confrontatie met de harde realiteit.

Richting heilstaat

Vervolgens zagen we een stukje van Hacks met de jonge Felipe Rodriquez en Rop Gonggrijp, zo puur en gedreven technologie ter discussie stellen. Dat was al prachtig, maar daarna volgde het onvergetelijke hoogtepunt met We Live in Public, een experiment om de gasten in een ondergronds ‘hotel’ aan een meedogenloos Big Brother dictatoriaal controleleven te onderwerpen. Een paar fragmenten later volgde Aaron Swartz, door Stikker terecht hemelhoog geprezen vanwege geslaagde aanvallen op de Amerikaanse surveillance - en maatschappelijke systemen.

De door Stikker altoos fel bekritiseerde greep van Silicon Valley op onze cultuur kreeg een verrassend mooie onderbouwing met een  fragment uit de film Google and the World Brain. Een monnik-bibliothecaris van het klooster van Montserrat is - nadat hij heeft verteld dat dankzij digitalisering met Google Books de hele wereld van de schatten van zijn bibliotheek kan genieten -  letterlijk sprakeloos op de vraag of er wellicht exploitatie door een grootmacht dreigt.

Daar heeft de erudiete schatbewaarder niet over nagedacht. Op zich zou Marleen het moeten prijzen dat hij niet direct een kant en klare mening heeft. Maar ze neemt het als perfecte opstap naar een volgende waarschuwing tegen de ‘verdienmodellen’ die het internet bedreigen. Of volgens haar eigenlijk al in hun greep hebben in de uitruil van hun diensten tegen de data van kritiekloze gebruikers.

Ze vestigt haar hoop op nieuwe digitale modellen die uitgaan van gemeenschappelijk belang. Gedurende de hele uitzending betoonde Marleen Stikker zich een waardige en prettig sprekende pleitbezorger van zulke modellen. Idealisme dat ze onder jongeren weer ziet opbloeien en daar vestigt ze haar hoop op.

Ze illustreert haar opvattingen bij voorkeur met uitdagende techno-kunst, bijvoorbeeld met een mens die gedurende een publieke voorstelling stoffen van een paard krijgt toegediend en met het slotakkoord van de Zweedse Simone Giertz die haar fantasie loslaat op fabricage van curieuze, lollige hulpmiddelen.

Afgewisseld met een stil makende, afschuwelijke scène over kinderarbeid als illustratie dat onze ‘Donut-economie’ met het accent op kapitaalvermeerdering niet deugt.

De gekozen slotfilm Good Bye Lenin over Oost-Duitsland vond ik even hilarisch als verrassend. Als Oost-Europa-ganger heb ik de DDR en andere heilstaten nog van nabij mogen meemaken, en ook de ontluistering van de gelovigen in de socialistische religie toen kaartenhuis instortte. Marleen heeft geen socialistische, maar wel een optimistische verwachting over maatschappelijke modellen waar het kapitalistisch gevoede eigenbelang niet zal prevaleren. Wie hoopt dat niet met haar?

Maar deze recensie is maar een mening, in een dialoog graag te verruilen voor eentje die ons dichterbij de waarheid brengt. Zie hier de betere recensies in Trouw en korter in NRC en in de Volkskrant. En de uitzending zelf.