Zo eenvoudig is het, en waarom zou je er een heel boek over schrijven? Toch is Uber voor Alles een boeiend boek over de ‘platformeconomie’ van journalist Rens Lieman, geschreven met terechte steun van het Fonds BJP. Lieman onderzoekt zelf de voor- en nadelen van deze diensten, en citeert uitgebreid deskundigen die er meer van weten.

Dat levert verrassingen op waarbij de lezer de wenkbrauwen fronst, zoals bij de citaten van Rob Witjes van het UWV. Het hoofd Arbeidsmarktinnovatie vindt dat vakbonden, journalisten en werkers ‘in een kramp’ zijn geschoten, terwijl ze de innovatie met digitale platformen beter welkom kunnen heten: ‘Omarm ze.’ Goed, er moet wel een ‘gelijk speelveld’ zijn.

Rechters in de hele wereld, en vooral van het Europese Hof, namen iets meer bedenktijd dan Witjes en beschouwen bijvoorbeeld Uber als vervoersaanbieder en niet als een – in EU-termen – ‘dienst van de informatiemaatschappij’ waarvoor soepeler regels gelden. Ze worden onderwerp van regulering met als gevolg dat de winsten van de platforms afromen.

Onderworpen aan algoritmes

Want platforms als Uber tonen zich bij uitstek de exponenten van de theorie van Thomas Piketty: steeds meer geld naar bezitters van kapitaal en minder naar arbeid. Er is een directe link tussen de uitbuiting van de laagst betaalden hier en uitholling van markten en de enorme beurswaarden van Uber en Airbnb in Silicon Valley. Tegelijkertijd stuwen ze de economie met goedkopere diensten en dus maatschappelijk voordeel.

Aandeelhouders van platforms kijken virtueel lachend toe hoe Lieman als ervaringsdeskundige bij Deliveroo tegen het asfalt kwakt, niets van zijn schade vergoed krijgt en naar een ziekte-uitkering kan fluiten. Zo onderwerpt Lieman zich ook aan de schoonmaak bij Helpling. Uber test hij niet als chauffeur, maar dat deed zijn collega-journalist Jeroen van Bergeijk uitstekend. (Het boek verschijnt in juli.)

De kern van beider werk komt overeen, en is in ‘Uber voor alles’ weerspiegeld in de hoofdstuktitels ‘Het algoritme de baas’ en ‘Gemanipuleerd gedrag’. Aan de hand van de ervaringen van een anonieme ex-KPN-verkoper schetst Lieman het keurslijf waarin Uber-chauffeurs zich langzaam maar zeker laten persen. Om uiteindelijk bijna 1.700 euro per maand of 9,60 euro per uur over te houden.

Lieman citeert onderzoek naar de invloed van het werken onder algoritmen die variabele beloningen bepalen op emoties van arbeiders. Dat is te vergelijken met die van gokkers en gamefanaten. Vooral de beoordelingen van klanten en de verwerking daarvan door Uber raken het gevoel van de arbeiders, evenals de vastlegging en beoordeling van rijgedrag door de software van Uber.

Wie beneden een gemiddelde waardering van 4,6 komt op een schaal van 5 loopt de kans z’n baan te verliezen. Nu zijn duizenden beoordelingen van klanten volgens Lieman objectiever dan die van een baas– zeker als die je ‘een lul vindt. Maar prettig is het niet, zeker niet als klanten negatief beoordelen vanwege een ervaring waar de chauffeur niets aan kan doen. Uber vraagt klanten inmiddels om een negatieve beoordeling nader te motiveren, en die wordt de chauffeur niet aangerekend indien hem geen blaam treft.

Slavernij versus vrijheid

Je leest een moderne vorm van slavernij met het ontstaan van een wat ik maar even een ‘platformproletariaat’ noem. In een fraaie reportage op New York Times wordt uiteengezet welke psychologische trucs de platforms uithalen om hun medewerkers aan slavernij te onderwerpen. Bovendien, zo toont ander onderzoek aan, overschrijden de platformjongens als gewezen Uberbaas Travis Kalanick de grens tussen sluw en vals eenvoudig.

Aan de andere kant staan de vrijheden van de zzp’er en de cijfers van Uber: de gemiddelde prijs van Nederlandse ritten daalde tussen 2013 en 2017 met gemiddeld 15 procent, terwijl de gemiddelde uuromzet van een chauffeur met 20 procent steeg. Nu is dit beeld wellicht vanwege een hele lage nulmeting vertroebeld. Dit is niet verder uitgezocht. Wel komen deskundigen aan het woord die verhalen hoe flexwerkers op een tweede plan komen te staan in de economie.

Geinig is dat chauffeurs op forums proberen om het algoritme transparant te maken en vervolgens trucs uithalen om het te ‘nuken’. Bijvoorbeeld afspraken maken om massaal uit te loggen: dan is er minder aanbod van taxi’s waardoor Uber de tariefsverhoging (‘surge pricing’) inzet.

‘Uber voor alles’ biedt een uitstekend beeld van de praktijk en theorie van platformeconomie, maar er ontbreekt ook het een en ander aan: een goede structuur en historische inslag. Een visie heeft Lieman wel degelijk, maar doet die af in een soort van samenvatting in een ‘nawoord’. Daarin spreekt hij ook de vrees uit, weer ‘nieuws’ te missen. In een boek is het juist de kunst om daar wat afstand van te nemen, maar voor een nieuwsgierige, goed onderzoekende journalist is dat niet eenvoudig. Wellicht in een volgend boek?

Uber voor alles - Hoe de on demand-economie ons leven beïnvloedt, door Rens Lieman, uitgegeven door Business Contact. Ook op Google books

(Photo by Josh Feiber on Unsplash)