“Het volk” blijkt toch anders te denken over dit onderwerp dan de volksvertegenwoordiging deed. Of je de niet-stemmers nu wel of niet meerekent, er ligt een duidelijk signaal dat de Wiv2017 bepaald niet af is.

Ik ben er toch niet zo voor nu nog te gaan sleutelen aan deze wet. Het is wetgevingstechnisch al ietwat een gedrocht en dat wordt er met verder pleisterwerk echt niet beter op. Ik ben ervoor de wet in deze vorm zo snel mogelijk aan de hoogste Europese rechter voor te leggen, op basis van een aantal concrete vragen die voortkomen uit de discussies die we erover gevoerd hebben. De kernvraag is: verstaat de wet in deze vorm zich met een democratische rechtsstaat in Europa, nu en in een toekomst?

Mijn zorg voor de toekomst blijft daarbij: wat willen en mogen we nog verwachten van de veiligheidsdiensten als vrijwel alle voor hen relevante communicatie versleuteld wordt op een manier waar ze niet bij kunnen?

Dat is nu niet goed geadresseerd, maar maakt deze Wiv2017 al in rap tempo aan veroudering onderhevig op technisch vlak.

Brede maatschappelijke discussie

Wat het referendum vooral heeft laten zien is dat privacy en veiligheid leven als nog nooit tevoren. Dat is een enorme winst. Toen in 2006 bewaarplicht werd ingevoerd lag dat volstrekt anders. We moeten deze discussie vasthouden en verbreden naar hoe we om willen gaan met “dataficatie” van en in de samenleving.

We moeten daarbij de kracht van data vóór ons laten werken, zonder ten onder te gaan aan datahegemonie en goed nadenken hoe we datazeggenschap, datarentmeesterschap en onze vrijheid beter willen regelen. Zowel in de private als in de publieke sector en daar waar die via “data-osmose” steeds meer in elkaar overlopen.

De aanstaande “Nederlandse Digitaliseringsstrategie” van het kabinet biedt daarvoor volop kansen. Die strategie zou wat mij betreft niet alleen in het parlement maar veel breder en dieper in de samenleving besproken moeten worden.

Inderdaad: dit onderwerp verdient een brede maatschappelijke discussie.

De nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv2017) wordt op 1 mei 2018 van kracht en is zelfs al gedeeltelijk in werking. Nogal wat onbegrip bij en ongelukkige framing door tegenstanders zorgde voor veel kritieken op deze wet. De overheid ‘an sich’ (en in mindere mate de inlichtingendiensten zelf) heeft gefaald de vragen uit de ongeruste samenleving uitgebreid zelf te beantwoorden.

Was dat nalatigheid, onkunde of onwil van de Nederlandse overheid?

Op twitter lees je onder meer de volgende teleurgestelde reacties:

“Ik heb (helaas) niets gemerkt van een overheidscampagne. Bij vorige referenda evenmin. Negeren van de burgers heeft een terecht boemerangeffect.”

“…zelfs de huis-aan-huisfolder van de referendumcommissie schijnt lang niet overal bezorgd te zijn.... #fail”

“Goh (…) ik informeer mij zelden meer via de brievenbus, en des te meer op twitter en LinkedIn. Overheid mag naast de WIV voor controle wel eens wat andere communicatietactieken en -middelen overwegen. Je eigen doelgroep bereiken en zo...”

Ook ik had gehoopt dat de overheid en in haar opdracht de AIVD – en vergeet ook de eeuwig zwijgzame MIVD niet – al verder zou zijn dan een jaarlijkse Kerstpuzzel voor ‘digital nerds’ en verder dan optredens van Rob Bertholee, in ‘College Tour’ van Twan Huys en in andere, niet de jeugd aansprekende noch door hen bekeken, televisieprogramma’s.

Niet alleen de AIVD en MIVD, maar de hele Nederlandse overheid heeft een public relations (pr) probleem, voortkomend uit hooghartige minachting van de burger en de kiezer. Een tendens die zich al enige jaren geleden heeft ingezet, en dus nu eenvoudig was te voorspellen. Je zou moeten onderzoeken of de stem tegen de Wiv2017 wellicht meer een stem was tegen de overheid, de politieke partijen en onhandig pratende parlementariërs.

Tijdens debatten en hoorzittingen in allerlei zaaltjes in Nederland werden de afgelopen vier weken voorstanders van de Wiv niet altijd onthaald op goede argumenten tegen de wet, maar vooral overtuigd van de totale ontreddering van de Nederlandse burger die het vertrouwen in de hele overheid al had verloren. Die ook in deze zaaltjes ontbrak!

Het vertrouwen in de overheid, maar ook in de media, neemt schrikbarend af. Een doemscenario analoog aan een Amerikaanse culturele crisis van nog geen tien jaren geleden dringt zich aan mij op.

Dat deze wet door het overgrote deel van de NL-bevolking geheel ten onrechte ‘sleepwet’ wordt genoemd, duidt op onwetendheid, gebrek aan voldoende wetskennis en daarop volgend gebrek aan vertrouwen in de kwaliteitskranten en de ‘staatomroepen’. Maar erger, het gebrek aan vertrouwen in de Nederlandse overheid.

Je kunt als overheid heel gemakkelijk achterover gaan zitten in de wetenschap dat de nieuwe inlichtingenwet er toch wel komt, dat een referendum ongeacht de uitslag jou toch niet zal raken, maar je kunt ook proberen lering te trekken uit het schadelijke verloop van het vorige referendum en een actievere pr-campagne gaan voeren. Het was het momentum om je als overheid en als diensten te profileren. Die kansen krijg je zelden.

Simpele PR-lessen als overdracht van kennis, veranderen van houding en beïnvloeden van gedragingen, moeten nu urgent worden uitgevoerd.

Hoe moeilijk is het uit te leggen dat je als klein land in Europa, in de wereld moet samenwerken met grote intelligence-diensten, wil je een rol te blijven spelen in de strijd tegen jihadistisch terrorisme en tegen aanvallen op infrastructurele voorzieningen door buitenlandse cyberspionagediensten.

Maak inzichtelijk dat je daar meer en andere middelen, meer wettelijke bevoegdheden voor nodig hebt en bereid je voor op lastige tegenvragen. Durf het land in te gaan, schrijf zelf een stuk in ‘de Telegraaf’.