Weer sneeuwen feiten onder in een debat, nu die uit het Regeerakkoord over het Wiv-referendum. Leest u mee:

In een boeiend vraaggesprek met de Volkskrant, afgenomen door Frank Hendrickx en Remco Meijer, staat over het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017:

Gaat het kabinet de uitslag overnemen?

Buma: 'We hebben al afgesproken dat we het referendum gaan afschaffen. Het is een rest uit het verleden. Een staartje. En ik wil dat die sleepwet doorgaat. Hier ga ik uiteindelijk de keuze maken dat we dit referendum niet beschouwen als een echt referendum. Ik zie niet goed hoe we de uitslag moeten overnemen, terwijl we eigenlijk al hebben afgesproken dat we van het raadgevend referendum af willen.'

Zo denkt de rest van de coalitie er ook over?

Buma: 'Daar ga ik van uit, maar ik spreek niet voor de anderen. Mijn standpunt kan geen verrassing zijn.'

D66 dubbele tong?

Op FD.nl reageert Kees Verhoeven die het Wiv-debat in de Tweede Kamer één van de felste tegenstanders was op belangrijke onderdelen, op de uitspraken van Buma. Hij vindt ze  ‘onverstandig’ en zegt ook: ‘We moeten afwachten wat het raadgevende advies van de bevolking is, en dan een verstandige afweging maken.’

Verhoeven wijst op FD.nl ook op een passage in het Regeerakkoord waarin volgens hem het ‘sleepnet’ wordt verworpen. Geparafraseerd staat er: ‘Ook verwijst het D66-Kamerlid naar het regeerakkoord, waarin het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers in Nederland of het buitenland wordt uitgesloten.’

Dat is op zich juist, maar het verdient aanbeveling om de letterlijke tekst erbij te halen, waar het urenlang debatteren over een compromis vanaf druipt. Er staat: ‘Van het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers in Nederland of het buitenland (‘sleepnet’) kan, mag en zal geen sprake zijn.’

Er staat dus niet enkel dat er geen sprake van massaal verzamelen ‘kan’ en ‘mag’ zijn, maar ook dat dit niet ‘zal’ gebeuren. Dat kun je op twee manieren uitleggen: de aangenomen wet zal er niet toe leiden dat massaal gegevens worden verzameld en uitgewisseld. Of dat dit alsnog geregeld zal worden, bijvoorbeeld na het referendum.

Echter, de rest van de tekst hierover in het Regeerakkoord laat zien dat het CDA van Buma gelijk heeft, en Verhoeven zich met D66 zal schikken: ‘Daarom zal het kabinet bij de uitvoering strikt de hand houden aan de extra waarborgen in deze wet.’

Niet eerder dan met evaluatie

Dit bevestigt onomwonden dat de nieuwe regering vasthoudt aan de Wiv. Daarover kan geen misverstand bestaan en het is de vraag hoe D66 en met name Kees Verhoeven dit gaan uitleggen.

Immers, bovendien staat de volgende bevestiging van de aangenomen Wiv vervolgens in het Regeerakkoord van VVD, CDA, D66 en CU: ‘De evaluatie, waarbij aan dit punt bijzonder belang zal worden toegekend, wordt vervroegd uitgevoerd door een onafhankelijke commissie en zal in ieder geval niet later beginnen dan twee jaar na inwerkingtreding. Indien de evaluatie hiertoe aanleiding geeft, zal het kabinet voorstellen additionele waarborgen in de wet op te nemen en het toezicht hierop te versterken.’

En hier heeft D66, inclusief Kees Verhoeven, voor getekend. Ook al heeft D66 als enige regeringspartij in de Tweede en Eerste Kamer tegen het Wiv-voorstel gestemd. VVD, CDA en ChristenUnie waren en blijven akkoord met de tekst.

Het referendum zou direct effect kunnen hebben in lijn met het Regeerakkoord als die  evaluatie (‘niet later dan twee jaar’) direct erna zou plaatsvinden. Dat is in theorie mogelijk, maar praktisch curieus. Want hoe kun je de wet evalueren als deze nog nauwelijks in gebruik is?

 PVV’s dubbele tong

Althans op dit punt van het ‘sleepnet’ is het standpunt van het Regeerakkoord pro behoud van de aangenomen Wiv-tekst. Er zou nog iets gedaan kunnen worden aan de bewaartermijn van drie jaar voor verzamelde relevant geachte data. Die termijn komt voort uit een angstig ‘je kunt maar nooit weten wanneer je het nog nodig hebt’ standpunt. Maar drie jaar bewaren is ook vol risico’s op hacken en lekken van opgeslagen data.

Niet enkel D66, ook de grootste oppositiepartij PVV, lijkt met dubbele tong te praten. De PVV stemt in met de spionagewet. Immers, die geeft de diensten meer armslag in bestrijding van het zo gevreesde moslimterrorisme. In weerwil van de afkeurende tweets van partijleider Wilders dit weekend op de uitlatingen van Buma over het referendum.

Buma en het CDA zien het referendum over de Wiv inhoudelijk ook niet zitten, zegt hij tegen de Volkskrant: ‘Dat is een buitengewoon ingewikkeld ding met enorme consequenties als het niet doorgaat. Daar kun je geen digitale vraag over stellen: ja of nee. Dat referendum wordt samen gehouden met de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar, maar sommige gemeenten hebben dan helemaal geen verkiezingen. Op sommige plekken krijg je dus een opkomst van 10 procent voor het referendum en op andere plekken van 70 procent. Daar is niet over nagedacht. Het klopt gewoon niet.'

Was de lobby tegen de wet door het nee-kamp al krachtig georganiseerd, inmiddels komt ook het ja-kamp in het gelid. Ronald Prins verklaarde in Follow the Money: ‘Onze overheid heeft een marketingprobleem. Als dat referendum er echt komt, ga ik stickers uitdelen: Liever de AIVD op het internet, dan een Rus in mijn laptop. Ik heb ze al klaarliggen.’

Voormalig directeur van AIVD-voorloper Binnenlandse Veiligheidsdienst Arthur Docters van Leeuwen maakte zich een week geleden sterk voor behoud van de aangenomen wet in het televisieprogramma WNL op Zondag: ‘Als tegenstanders van de wet hun zin krijgen, dan wordt Nederland onveiliger…Er zullen mensen door sneuvelen…Dan kunnen we geen garantie geven dat we geen aanslagen zullen zien.’

Dat laatste is niet hard te maken. Zo maken zowel het ja-kamp als het nee-kamp vooral gebruik van bangmakerij om het volk aan hun kant te krijgen. De een roept dat de privacy er volledig aan gaat, de ander dat terrorisme en andere vijanden dan vrij baan krijgen.

En beide kampen beweren dat de nieuwe vrijheid eraan gaat met de nieuwe wet: het nee-kamp dat de vrijheid van meningsuiting op de tocht staat, net ja-kamp dat terroristen, Russen etc. onze vrijheid bedreigen

Stemmers in het referendum zullen zich moeten verlaten op  geloofwaardigheidsgehalte van deze houdingen en stellingen. Geen van beide kampen biedt een krachtige onderbouwing van de uitingen van angst.