Amnesty Nederland roept op om te tekenen voor het houden van een referendum over de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (Wiv), met de volgende argumentatie:

‘Natuurlijk moet de regering haar burgers beschermen. Daarom mogen de Nederlandse geheime diensten mensen onderzoeken die een gevaar vormen voor onze samenleving. Maar met de nieuwe wet mogen de diensten nu als een ‘sleepnet’ communicatiegegevens van iedereen onderscheppen. Ook als er helemaal geen vermoeden bestaat dat iemand een gevaar is voor de samenleving.’

Bezwaarlijk vindt Amnesty bovendien dat de diensten online apparaten mogen hacken indien ze dat nodig vinden, bijvoorbeeld telefoon, computer of smart-tv. (En voeg daar reclameborden van al die andere apparaten die straks ‘interacteren’ maar aan toe.) Verzamelde data mogen bovendien met buitenlandse inlichtingendiensten worden gedeeld, wat Amnesty als derde bezwaar tegen de Wiv opwerpt.

Niet alleen met bezwaren

De bezwaren zijn begrijpelijk en legitiem. Amnesty staat niet alleen, want behalve uiteraard de privacylobby lieten ook de Raad van State en een groep wetenschappers voor behandeling van de Wiv in de Tweede Kamer eerder grondige bezwaren horen tegen de nieuwe wet. Ze vinden vooral het optuigen van het toezicht op het gebruik van de vergaande middelen tekortschieten alsmede de transparantie. Aan deze bezwaren is het parlement gedeeltelijk tegemoet gekomen.

Het Wiv-voorstel is op 14 februari 2017 door de meerderheid van de vorige Tweede Kamer aangenomen: VVD, PvdA (minus Astrid Oosenbrug), PVV, CDA, SGP, ChristenUnie, 50Plus en een aantal afscheidingen.

Eveneens in de Eerste Kamer ontmoette het voorstel op 11 juli instemming van een forse meerderheid: VVD, PvdA, PVV, CDA, SGP, ChristenUnie, 50PLUS en OSF.

Tweederde van de vertegenwoordigers van het volk vindt de privacywaarborgen bij de uitgebreide bevoegdheden kennelijk voldoende. Bij de Tweede Kamer verkiezingen speelde het wetsvoorstel geen enkele rol. In democratische zin is er niet onjuist of vals gespeeld.

Wel besloot een aantal organisaties naar de rechter te stappen, waaronder Bits of Freedom en Privacy First, ondermeer om te toetsen of de wet de grondrechten met voeten treedt. Dat lijkt me een juiste weg voor deze belangenorganisaties.

Amnesty verloochent eigen principe

Een raadgevend referendum waartoe een aantal studenten opriep, dat al 17.000 handtekeningen voor de eerste erkenning verzamelde, is geen goed middel. Net als bij het Oekraïnereferendum zal vergaande, democratie tartende simplificatie van argumenten plaatsvinden. Ofschoon het terugbrengen van de keuze voor of tegen spionagewet tot de essentie, namelijk veiligheid versus privacy, op zich niet onjuist is.

Nu al geven de initiatiefnemers zich geen rekenschap van voldoende kennis over de inhoud van de nieuwe en de oude wet – inlichtingendiensten mogen al veel – noch over de gevoerde intensieve Kamerdebatten, noch over het werk van de AIVD en MIVD in de praktijk.

Dat laatste is overigens net zo zeer de schuld van de diensten en regering zelf. Wellicht dwingt een referendum hen om het volk transparant te vertellen wat de AIVD en MIVD uitvoeren en met welk effect; zonder methodes te hoeven specificeren.

Echter, Amnesty hoort niet te pleiten voor ingrijpen in de democratie. Privacy is een grondrecht, maar niet absoluut. Tweede en Eerste Kamer wegen die af tegen het grondrecht veiligheid. Angst wint in dit tijdsgewricht.

Bovenal: er is met de aanname van deze wet nog geen mensenrecht geschonden. Onze democratie deze wet voort omdat ze er mensenrechten mee denkt te beschermen. Daar kun je over van mening verschillen. Ik weet niet hoe het uitpakt. Zodra Nederland mensenrechten schendt - wat al regelmatig het geval is - kan en moet Amnesty in actie komen. Ze overtreedt nu haar eigen beginselen van ‘onafhankelijkheid en onpartijdigheid’.

Het is zeer aanlokkelijk om politieke te gaan bedrijven en Amnesty is dat de afgelopen jaren meer en meer gaan doen. Wel zeer verleidelijk en sexy, maar daar was Amnesty niet voor opgericht.

*) Een versie van deze opinie verscheen op 2 oktober 2017 ook in NRC.