Vijf weken met een caravan langs 20 steden in Nederland en een uitgebreide campagne in kranten en tijdschriften brachten 280.000 Nederlandse gebruikers tot het doen van de Privacy- en Beveiligingschecks van Google. Hoeveel daarvan beperkingen aanbrachten in de dataverzameling door Google zegt het bedrijf niet te weten. Maar van de tien miljoen gebruikers bracht dus hooguit een kleine 3 procent restricties aan. En daar staat de nodige maatschappelijke goodwill tegenover.

 Nog niet eerder adverteerde Google zo uitgebreid in de traditionele media. Woordvoerder en mede-campagnechef Rachid Finge – voorheen NOS-nieuwslezer -, gevraagd naar de reden: ‘Nederland is het tweede land, na Australië, waar het meest wordt gezocht op privacy. We vinden het belangrijk dat onze gebruikers goed weten hoe ze instellingen kunnen aanpassen. Het zijn tenslotte hun gegevens. Ze moeten bewust bepalen wat ze met ons delen.’

Maar wat is de reden voor Google zelf om zo veel geld te stoppen in een campagne voor bewustwording en transparantie die ertoe kan leiden dat kostbare data verloren gaan als gebruikers restricties aanbrengen in privacy-instellingen? ‘Dat onze gebruikers ons echt diepgaand vertrouwen dat wij netjes met hun data omgaan. Als gebruikers Google niet vertrouwen, zullen zij uiteindelijk weglopen, aldus Finge.

Opvallend positieve reacties

Een gelijkluidende Amerikaanse reclamecampagne begin dit jaar ontmoette direct striemende kritiek van privacy-organisaties. ‘Deze campagne verdient het genomineerd te worden voor een soort van prijs voor fictie’, zei Jeff Chester, directeur van het Center for Digital Democracy. ‘Het is louter een PR-offensief om de regelgevers die Google willen aanpakken gunstiger te stemmen.’

In Nederland zijn privacyvoorvechters opvallend positief. Zo kreeg Google een warm onthaal in Tilburg, de stad die Europees onderzoeksinstituut Pi.Lab herbergt en waar decaan Corien Prins van de Juridische Faculteit een van de felste pleitbezorgers is van digitale privacy. Ze schreef er een WRR-rapport over.

‘Natuurlijk is Google een grote gegevensverzamelaar en je kunt hen direct in een hokje zetten en twijfels hebben over de bedoelingen van de campagne. Maar ik vind het waardevol en relevant als zo'n grote en zichtbare speler aandacht vraagt voor privacy-instellingen en sensitiviteit voor beschermen en afschermen van gegevens. Ik het op prijs stel dat Google hier een rol wil spelen.’

Prins voerde vooraf overleg met Pim van der Feltz, directeur van Google Nederland: ‘We kwamen te spreken over het belang van de jongere generatie - onze studenten - en hun besef van privacy. Een groep studenten heeft vragen voorbereiden en die zijn in een discussiebijeenkomst door Google beantwoord.’

Privacy First en Bits of Freedom

Ook privacyclubs zijn in principe niet onverdeeld negatief, maar houden bedenkingen. Martijn van der Veen van Privacy First: ‘Super dat Google als grote partij werkt aan bewustwording over privacy.’ Echter, de geruststelling die Google vervolgens incasseert, vindt Privacy First niet goed: ‘Google is een enorme speler die de individuele belangen te boven gaan. Google is een gigantische economische, wellicht ook politieke macht. Moet je privacy dan op individueel niveau laten regelen? Moet je dit in het private domein laten regelen?’

Google mag, vindt Van der Veen, op deze wijze niet de strenge blik van wetgevers en toezichthouders weten te ontwijken. ‘We moeten individuen juist op het niveau van de samenleving beschermen. Ze kiezen vaak toch voor gemak of korting, ten koste van privacy. Het is de vraag of dit een juiste afweging biedt. Dus, ja sympathiek, maar nee, geen oplossing voor het probleem van grootschalige dataverzameling.’

Ook David Korteweg van privacylobby Bits of Freedom (BoF) is in eerste aanleg positief: ‘Het is heel goed om publiek aandacht te vragen voor privacy-instellingen.’ Maar BoF vindt dat google een te simpele voorstelling van zaken geeft: ‘Gebruikers het gevoel kunnen krijgen  dat ze via de privacy-instellingen volledige controle hebben, maar als je schuifjes uitzet, betekent dat nog niet dat Google helemaal geen data meer van je gebruikt.’

kan niet beoordelen wat Google nog met data doet en mag doen nadat de gebruikers hun keuzes hebben gemaakt: ‘De profilering van Google verdwijnt niet compleet als je een schuifje uit zet.’

Verleden ook wissen

Als gebruikers gerichte reclame, het verzamelen van kijkgedrag via YouTube en het opslaan van zoekgeschiedenis uitzetten zijn data uit het verleden nog niet weg. Wel biedt Google dan een link naar een scherm, waar hij/zij gegevens uit een bepaalde periode of alle gegevens kan verwijderen. Google legt hier de nadruk niet op.

Immers, Google loopt het risico definitief grote delen van de database te verliezen als gebruikers kiezen voor het wissen van data. ‘Inderdaad, dan wordt de database een stuk lichter’, aldus Finge. Die plicht tot verwijdering van alle data indien gebruikers dat wensen is onderdeel van nieuwe Europese privacyregels die in mei 2018 in zwang komen. De beurskoers van Google leidt er nog niet onder.

Volgens Google kiezen de meeste mensen er bewust voor om dataverzameling toe te  staan: ‘Het voor heel veel mensen juist prettig is dat ze zoeksuggesties krijgen op grond van hun eerdere  zoekopdrachten. Hetzelfde laken een pak voor YouTube videosuggesties en reclame die beter op hun behoeften inspeelt.’

Dat is ook de reden, zegt Finge, dat Google  er niet voor kiest om standaard geen data te verzamelen en dat pas doet als gebruikers dat bewust aanzetten; een zogenaamde opt-in of actieve toestemming. ‘Dat doen we wel met bijvoorbeeld het delen van de locatiegegevens. Dat zetten we standaard uit, tenzij mensen het bewust aanzetten.’

Nieuwe Verordening

We vroegen ook een aantal professoren en deskundigen bij bureaus of Google met haar aanbod om dataverzameling te staken ook volledig voldoet aan de nieuwe privacyverordening (AVG) die eind mei 2018 verplicht wordt voor alle EU-landen. Het gaat vooral om transparantie, eenvoud en de baas zijn over dataverzameling door consumenten.

Niemand weet het antwoord nog, om een aantal redenen. Ten eerste is nog niet exact duidelijk wat die nieuwe regels in de praktijk betekenen. Ten tweede hebben deskundigen het razend druk met hun uurtje-factuurtje business voor organisaties die aan de nieuwe regels moeten voldoen. Voor juristen rinkelt de kassa al nog voor burger iets heeft aan de complexe nieuwe regels.

Ook wetenschappers in Leiden, Tilburg en Amsterdam hebben zich nog niet over de praktijk gebogen maar overwegen naar aanleiding van onze vraag wel met studenten naar de nieuwe theorie en praktijk van de  privacy.

Tenslotte weet Google zelf het ook nog niet. Wel preludeert Google op de nieuwe situatie, want de belangrijke doelen van de campagne zijn het winnen van vertrouwen bij consumenten en het versterken van het imago bij opinieleiders zoals politici en journalisten.