Het is steeds verontrustend als overheden de zegeningen prediken van een technologische verandering waarvan niemand kan voorspellen wat ze zal brengen. Zo ook met de digitale elektriciteitsmeters. De dingen zouden ‘intelligent’ blijken. Als geboeide volger van artificiële intelligentie (A.I.) sedert ruim 30 jaar lijkt dit toch een domme uitleg. De ‘intelligence’ in die meters bestaat uit de spionagemogelijkheden. Het apparaat zelf is een veredelde modem met powerline-communicatie. Niks slimme meter, gewoon een digitaal kijkgat.

Vooruitgang is noodzakelijk, maar wat dat betreft heeft de Vlaamse regering niet zo’n fraai track record. Bijna 25 jaar geleden zongen Vlaamse ministers de lof van een project genaamd Telenet Vlaanderen. Dit project zou door digitalisering van de kabeldistributie de kosten van uitbating fors verlagen, het monopolie van Belgacom breken en internettoegang goedkoper maken.

Echter, de analoge kabeldistributie verschraalde qua aanbod, de prijs van een digitaal abonnement bleek bijna 10 tot 12 keer zo duur voor hetzelfde aanbod als voorheen. Het monopolie van Belgacom werd een oligopolie van twee bedrijven: een telefoonreus en een kabelreus. Internet is nog steeds duurder dan elders in de Westerse wereld.

De Vlaamse verankering bleek minder belangrijk dan het cashen van Telenet-aandelen door intercommunales die met belastinggeld van de burger kabelnetwerken hadden aangelegd in de jaren 1970 en 1980. De digitalisering van de kabeldistributie leverde enkel banken zoals KBC (als investeerders in Telenet Vlaanderen) en lokale overheden (via de beruchte intercommunales) veel geld op toen Telenet naar de beurs ging.

De klant betaalt nu gewoon veel meer voor in essentie hetzelfde tv-aanbod (tenzij de lezer de nachtelijke uitzendingen van Disney Channel en dergelijke ernstig wil nemen). Nu komt daar als toetje het te grabbel gooien van de privacy door het “Amerikaanse” Telenet dat de data over digitaal tv-kijken wil vermarkten en de consument bestoken met targeted advertising. Een target is een doelwit. [In Nederland verliep het niet veel anders: alle beloften van liberalisering met verbeterd aanbod voor consumenten ten spijt, verdelen KPN en Ziggo de markt met stijgende prijzen.]

Onwetende politici

De digitale elektriciteitsmeter dreigt nogal veel gelijkenis te vertonen qua discours over de setopbox en qua onwetendheid bij de verkozenen des volks. De politici kennen de mogelijkheden van die meters niet en beseffen niet dat ze naast privacygevoelige aspecten ook sociaal minder wenselijke kanten omvatten.

Qua privacy kan iedereen zich perfect voorstellen dat profiling van gebruik of het volgen van het leven in huis via de meter een ernstig bezwaar vormen. Tel daarbij het risico op hacking of de mogelijkheid om cyberterreur of cyberoorlog naar de mensen hun elektriciteitskast te brengen.

Het is niet dat het debat internationaal niet wordt gevoerd. De Amerikaanse juriste Cheryl Dancey Balough zette reeds in 2011 alle pro’s en contra’s op een rij. “one cannot fully predict the types and amounts of personally identifiable information that will be monitored or collected” schreef ze terloops maar daar knelt het schoentje juist.[1]

McKenna vat het aldus samen: “principally based on the concern that smart meters might be used to infer the private activities that occur within a dwelling”.[2] De Oostenrijkse advocaten Knyrim en Trieb wezen eveneens in 2011 reeds op de spanning tussen slimme meters en de Europese datarichtlijn.[3]

In het toonaangevende tijdschrift Communications of the ACM, schreven Kostyk en Herkert duidelijk: “Unsurprisingly, many security aspects of the smart grid look like those of the Internet”.[4] De Nederlandse ingenieur Eric Luijff van TNO publiceerde een hele studie over de gevaren.[5]

In de technische literatuur somde Kabalci de bedreigingen op en deelde ze in twee categorieën op: de gevaren voor de connectie en de gevaren voor het apparaat. Bijna alle gevaren zijn identiek aan die gekend van het Internet.[6] Op alle technologische gevaren of fouten (bugs) ingaan zou te ver leiden, maar ze nopen minstens tot ernstig afwegen in plaats van digitaal voluntarisme op kap van de burger.

Sociale aspecten digimeter

De sociale kant is nog veel alarmerender. Vanachter een scherm kan iemand zonder controle van de rechterlijke macht bij elke individuele aansluiting beslissen over energie of geen energie. Dat is iets heel anders dan een budgetmeter en menig OCMW (de Belgische gemeentelijk diensten voor de bijstandsuitkeringen) mag alvast een specialist consumentenrecht aanwerven want hier komen problemen van.

Temeer omdat, net als bij telefoonabonnementen, de opvolging van de wanbetalers (merendeels de zwakkeren in de samenleving) zeer agressief zal gebeuren. Engie/Electrabel en collega stroomboeren dromen van een onpersoonlijke manier van werken nu reeds bekend van Telenet, Proximus en dergelijke. Het verschil met telecommunicatie is dat energie een basisbehoefte is en eigenlijk ook een basisrecht.

Net zoals de telefoontap zal de metertap zijn intrede doen. Misschien interessant om drugslabo’s of cannabisplantages te zoeken, maar welke voordelen heeft de burger bij het blootgeven van zijn energieconsumptie en de tijdstippen ervan? Het is trouwens al jaren realiteit in Texas en Californië.[7]

Hoe veilig is die informatie voor ongenode gasten of overheden? Criminelen zullen snel weten hoe ze die meters moeten afluisteren om te zien of iemand thuis is. Normaal is het de taak van de overheid om de privacy van haar burgers te beschermen en onmenselijke of ongewenste inbreuken te beteugelen. Een goede overheid stopt eerst alle gaten in het systeem alvorens de voordeur van de mensen open te zetten. Helaas etaleert de Vlaamse regering een ongebreideld technologisch vooruitgangsoptimisme terwijl ze inhoudelijk de technologie niet kent en net als iedereen de mogelijkheden in de toekomst slechts kan gissen. Andere overheden in Europa zijn trouwens niet veel beter.

Ook wie nu de eigenaar is van de gegevens die slimme meters zoal verzamelen vormt een probleem. Los van het eigendom van de meter kan de consument terecht betogen dat zijn verbruiksgegevens zijn eigendom blijven en de energieleverancier die niet mag doorverkopen of exploiteren zonder zijn expliciete toestemming. Het ligt voor de hand dat de energiebedrijven de consument geen keuze zullen laten. Wie graag multinationals laat beslissen over consumentenrechten en burgerrechten moet achteraf niet komen klagen.

(Dit artikel verscheen eerst in Civis Mundi, Tijdschrift voor Politieke Filosofie en Cultuur)

Bibliografie:

Balough, Cheryl Dancey. 2011. "Privacy implications of smart meters." Chicago Kent Law Review 86:161.

Kabalci, Yasin. 2016. "A survey on smart metering and smart grid communication." Renewable and Sustainable Energy Reviews 57:302-318.

Knyrim, Rainer, and Gerald Trieb. 2011. "Smart metering under EU data protection law." International Data Privacy Law 1 (2):121-128.

Kostyk, Timothy , and Joseph Herkert. 2012. "Societal implications of the emerging smart grid." Communications of the ACM 55 (11):34-36. doi: 10.1145/2366316.2366328.

Luiijf, Eric. 2012. "Understanding cyber threats and vulnerabilities." In Critical Infrastructure Protection, 52-67. Springer.

McKenna, Eoghan, Ian Richardson, and Murray Thomson. 2012. "Smart meter data: Balancing consumer privacy concerns with legitimate applications." Energy Policy 41:807-814.

[1] (Balough 2011)

[2] (McKenna, Richardson, and Thomson 2012)

[3] (Knyrim and Trieb 2011)

[4] (Kostyk and Herkert 2012) De Association for Computing Machines (ACM) is de belangrijkste vereneiging ter wereld qua informatica.

[5] (Luiijf 2012)

[6] (Kabalci 2016) p.314

[7] (Balough 2011) p.171