Google Book Search tussen vrees en hoop

De boekenwereld was meteen in rep en roer. Waar haalde Google het lef vandaan hun boeken zomaar op internet te zetten? Nigel Newton, de baas van Bloomsbury, uitgever van Harry Potter, riep vorige maand tijdens de London Book Fair op tot een boycot van Google. Hij waarschuwde uitgevers voor de gevaren van het overhandigen van hun boekeninhoud aan het machtige internetbedrijf.

Zucht van verlichting

Maar tijdens de bijeenkomst over Google Book Search die het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) recent in Amsterdam organiseerde kwam van de tientallen aanwezige Nederlandse uitgevers weinig kritiek. De vrees van vorig jaar dat boeken volledig te lezen zouden zijn via Google was in ieder geval niet terecht. Inmiddels blijkt Google Book Search voldoende effectieve beveiligingen te hebben ingebouwd tegen misbruik. En dat verleidde al honderden uitgevers, waaronder Kluwer, Brill en 010 Publishers, om mee te werken aan het Google-Publisher-programma. Kleinere uitgevers aarzelden nog. Zo vinden we (23 maart 2006) reeds van Nederlandse uitgevers op Google Book Search:

• 699.000 pagina's van Brill
• 818.000 pagina's van Kluwer
• 233.000 pagina's van Amsterdam University Press
• 20.500 pagina's van 010 publishers
• 9 pagina's van Otto Cramwinckel
• 8 pagina's van Art Revisited
• 5 pagina's van Eburon
• 4 pagina's van Gigaboek

Daarbij doet Google (waar nodig) het scanwerk voor uitgevers en staat bij elke boekenpagina op de site een link naar de site van de uitgever of een andere webwinkel waar het desbetreffende boek online is te bestellen.

Oftewel: uitgevers hebben er met Google Book Search een gratis marketingkanaal bij gekregen. Maar het blijft hier niet bij. Google is meer van plan. Welke gevolgen zal dit hebben, niet alleen voor uitgevers, maar ook voor boekwinkels, bibliotheken en auteurs?

Op een deel van die vragen probeerde Netkwesties antwoord te krijgen van Jens Redmer, de strategic partner manager voor Google Book Search Europe. Hij was vorige maand op de NUV-bijeenkomst in Amsterdam. "We doen dit niet om er rechtstreeks geld aan te verdienen, we doen dit om onze zoekresultaten beter te maken. Dat verbetert de gebruikerservaring van internetters die op Google zoeken en daar verdienen we uiteindelijk aan," hield Redmer zijn publiek voor.

Hij begon meteen maar met het ophelderen van de 'heisa' over auteursrecht. "Als we boeken hebben ingescand waarop auteursrecht rust en waarvoor we geen toestemming hebben, dan tonen we slechts drie kleine stukjes. En van boeken die we van uitgevers mogen aanbieden is standaard slechts twintig procent van de pagina's opvraagbaar en sowieso maar vier bladzijdes achter elkaar." Een zucht van verlichting door de zaal.

Dubbelproject

Google Book Search bestaat overigens uit twee afzonderlijke projecten: 1. Library-project: Google scant boeken van bibliotheken in, met name werken uit het publieke domein. Bij het Library-project wordt het hele boek getoond als er geen auteursrecht meer op rust, vooral bij hele oude boeken. Ook staan er geen advertenties bij de boekenpagina's. [We komen hier verderop op terug.]
2. Publisher-project: Google scant boeken in voor uitgevers die een samenwerking met Google Book Search zijn aangegaan.

In het Publisher-gedeelte kan een uitgever bepalen of hij wil verdienen aan advertenties bij de boekenpagina's. Voor de uitgevers toont Google links naar de eigen sites of die van webwinkels waar het boek online is te bestellen. "Dat moet zorgen voor meer verkoop van boeken," zegt Redmer. "Je kan als uitgever veel meer boeken verkopen aan nieuwe lezers. Mensen die niet op zoek waren naar een bepaald boek, maar er toevallig op Google op stuiten."

Maar zoveel leveren de GoogleAds bij de boekenpagina's vooralsnog niet op, vertelde Matthias Wahls, business development manager bij Brill Academic, de eerste Nederlandse uitgever die met Google Books Search samenwerkte. "De advertentie-inkomsten zijn echt drie keer niks."

Riante positie

Angst voor misbruik probeert Redmer de kop in te drukken. "De gemiddelde gebruiker van Google Book Search ziet 1.2 pagina per boek. Dus hij klikt hooguit nog één bladzijde verder. Dat geeft een indicatie over wat gebruikers doen met je boeken. Natuurlijk zullen er altijd mensen zijn die proberen de beveiliging te omzeilen, maar dat zal moeilijk gaan. Je kan niets opslaan van wat je ziet, je kan het zelfs niet uitprinten, want dan is de pagina wit. Natuurlijk kun je wel een screenshot maken, maar dan moet je er toch meerdere per bladzijde maken, omdat je moet scrollen. Gebruikers die dat allemaal willen doen, kopen toch geen boeken. Dat is geen interessante doelgroep voor uitgevers."

Zelfs de kleine sympathieke boekwinkels hoopt Google te vriend te houden. In Engeland en Amerika is het al mogelijk om bij Google Book Search te zien welke boekwinkels bij je in de buurt het boek hebben. Dat is mogelijk door een koppeling van Google Local, postcodes van gebruikers, gekoppeld aan Google Book Search. Je krijgt een Google Maps kaart met boekwinkels bij je in de buurt te zien. Volgens Redmer komt die functionaliteit er voor Nederland uiteindelijk ook bij.

Google Book Search blijft altijd gratis voor uitgevers, zweert hij. "We kunnen niet over twee jaar ineens geld aan uitgevers gaan vragen, want dan zal een aantal afhaken en dan moet je die boeken er weer af halen. Wij hebben veel geld voor dit soort strategische programma's die de kwaliteit van Google kunnen verbeteren. We zitten in een riante positie. We hoeven aan boeken zelf geen geld te verdienen."

Positieve ervaringen

Grootste vraag voor uitgevers op dit moment is: levert Google Book Search ons wat op? De eerste ervaringen van Nederlandse uitgevers Brill en Kluwer lijken positief. "We zijn de miljoen pagevisits al voorbij met de 3.500 boeken die op Google Book Search staan," vertelt Matthias Wahls van Brill. "Dit zijn oude werken, die weinig meer verkopen. Dat is geweldig voor onze auteurs. Als die dit horen worden ze bijna lyrisch. Hoeveel boeken we dankzij Google hebben verkocht weet ik niet, maar volgens de statistieken van Google gaan van de mensen die doorklikken op de bestellinks ongeveer evenveel via Amazon als via onze eigen site."

Redmer wijst op onvoorziene aandacht voor vergeten boeken. "Sommige boeken worden ineens honderden malen populairder op basis van een gebeurtenis in de actualiteit. Dan zoeken mensen op een bepaalde term die dan ook in dat boek voorkomt. Die boeken worden in eens veel vaker verkocht. Van enkele kleine uitgeverijen weet ik dat sommige boeken door Google Book Search uitverkocht zijn geraakt. Verder zijn we nog bezig met het verzamelen van gegevens over de resultaten die uitgevers boeken met Google Book Search."

Alle nieuwe boeken die Brill publiceert komen standaard op Google Book Search. "Daar vragen nieuwe auteurs die zich met manuscripten bij ons melden tegenwoordig zelfs om," zegt Wahls. "In de wetenschappelijke wereld schrijven auteurs toch niet om veel geld te verdienen. Ze willen dat wij voor hen een zo groot mogelijke verspreiding regelen. Op een campus zit tegenwoordig iedereen alleen maar achter de computer. Studenten googelen alleen nog maar. De wetenschappelijke bibliotheken zijn steeds leger. Daar moeten we als uitgeverijen op inspelen."

Rechten van auteurs

Als er een auteur protesteert tegen opname, kan Brill de boeken binnen 48 uur laten verwijderen. Maar tot nu toe waren er volgens Wahls geen klagers. "We hebben geen enkele auteur vooraf om toestemming gevraagd, maar niemand wil dat het eraf wordt gehaald. We hebben al onze auteurs hierover wel ingelicht."

Zonder toestemming mag Google overigens wel delen van boeken publiceren als 'een tijdelijke reproductiehandeling'. Dat is juridisch toegestaan als 'die doorgifte in een netwerk tussen derden door een tussenpersoon mogelijk maken of rechtmatig gebruik van een werk mogelijk maken terwijl die tijdelijke reproductiehandelingen geen zelfstandige economische betekenis bezitten'. Maar voor het permanent ontsluiten, zoals Google doet, blijft altijd toestemming vereist van de uitgever, die op zijn beurt soms toestemming moet krijgen van de schrijver.

In sommige boekencontracten staat namelijk dat de rechten aan de schrijver vervallen zodra het boek niet meer 'in druk' in. Juridisch medewerker Michel Frequin van het Nederlandse Uitgevers Verbond: "Dit betekent dat voor veel oude boeken opnieuw toestemming nodig is van de auteur voor opname in Google, anders is het auteursrecht van de schrijver formeel geschonden."

Matthias Wahls van Brill: "Wij plaatsten hierom tot nu toe alleen boeken bij Google die nog in druk zijn. Na de zomer beginnen we geleidelijk met het oplossen van het probleem met de boeken, waar dat niet meer voor geldt. Dat is zeker de helft van onze totale aantal boeken. Daarvoor moeten we voor het contract terug naar onze auteur om iets te regelen voor opname in Google."

Nieuwe toestemming is onnodig als Google-opname 'promotioneel gebruik' betreft, want dat is wel voorgoed in het contract met schrijvers afgedekt. In veel nieuwe contracten is elektronisch hergebruik direct voorgoed geregeld mt de auteur, weet Frequin.

In de contracten is niet voorzien in advertentie-inkomsten, die met Google ineens wel aan bod komen. "Google voegt een inkomstenstroom toe. Daarvoor moeten uitgevers iets regelen. Ze kunnen bijvoorbeeld afspreken om die opbrengsten te laten terugvloeien in het promotiebudget," aldus Frequin. Maar als het niet onder 'promotioneel gebruik' valt, dan zijn de advertentieopbrengsten 'neveninkomsten' die vaak voor de helft aan de auteur toekomen, terwijl dat bij de royalties vaak maar tussen de tien en twintig procent is.

Sowieso moeten uitgevers afspreken met auteurs of ze wel advertenties willen tonen bij boekenpagina's, vindt Frequin. "Sommige auteurs kunnen daar morele bezwaren bij hebben. De erven Elsschot vinden het misschien niet leuk als er een advertentie voor Edammer onder een pagina uit het boek 'Kaas' staat."

Auteurs nog afzijdig

Wat vinden Nederlandse auteurs er eigenlijk van? Volgens Janne Rijkers van De Vereniging van Schrijvers en Vertalers zijn er nog weinig vragen van schrijvers binnengekomen over Google: "Het onderwerp leeft nog niet heel erg. We hebben zelf nog geen standpunt geformuleerd. we zijn nog in gesprek met het Uitgeversverbond. Alle consequenties voor de auteurs zijn voor ons onduidelijk.

Rijkers verwacht wel dat Google Book Search 'gedoe over contracten' oplevert. "Maar zolang het niet helemaal duidelijk is wat Google echt van plan is, blijft het gissen. Belangrijk blijft dat als de uitgever erdoor meer omzet genereert dat de auteurs dan ook meer verdienen. Maar ik heb nog veel vraagtekens."

Frequin van het NUV: "Voor ebooks zijn de royaltypercentages soms nog niet geregeld. Daar kunnen auteurs gebruik van maken door hogere percentages te vragen. De kosten voor de uitgever zijn ook veel minder. De distributie en marketing zijn normaal gesproken de grootste kostenposten maar het aanbieden van een boek op Google Book Search kost uitgevers vrijwel niets."

Schakels passeren via Google

Het verkopen van online toegang tot boeken door Google zelf is de volgende stap. Google begon vorige week met een experiment waarbij uitgevers die met Google samenwerken toegang tot boeken tegen betaling kunnen aanbieden. Ze kunnen zelf de prijs bepalen. Internetters betalen via het experimentele betalingssysteem van Google. In eerste instantie zijn de boeken waarvoor is betaald alleen online te lezen. Betalende internetters kunnen niet kopiëren, opslaan of printen. Hiermee komt Google tegemoet aan de eisen van uitgevers.

Mogelijk verval van schakels in traditionele handelsketens door Google en Amazon ('Googlezon') boezemt soms vrees in bij uitgevers en boekhandel. Redmer van Google bagatelliseert dit ook: "Nog steeds 85 procent van de boeken wordt in de winkel gekocht. Kennelijk hebben mensen daar toch een prettig gevoel bij. Ze willen toch papier voelen en ruiken. Net zoals ik me niet kan voorstellen hele boeken te lezen op elektronische apparaten. De rijkheid van het lezen vanaf papier kun je nooit kopieren," aldus Redmer. De Nederlandse Boekverkopersbond (NBb) was nog niet in staat te reageren. Van de NBb is overigens een internetboekhandel als Bol.com ook lid.

Frequin ziet uiteindelijk wel een situatie ontstaan waarbij auteurs zelf boeken kunnen verkopen via Google. "Als Google een belangrijke marktpartij wordt, ook voor het verkopen van e-books, dan zouden uitgevers deels buiten spel staan. Iemand als Heleen van Royen die al bekend is en werk in eigen beheer uitbrengt, zou zelf de exploitatie via Google kunnen doen. Marketing of contacten met boekhandelaren heeft zij voor de internetverkoop toch niet nodig." Zo'n directe verkoop via Google zal vooral de boekhandelbranche minder leuk vinden, denkt Frequin. "Maar we moeten nu nog niet te dramatisch doen."

Bibliotheken

Tot slot: de bibliotheken. Zij staan ambivalent tegenover Google. Aan de ene kant neemt de aandacht voor boeken toe, doordat meer mensen met boeken in contact komen via de zoekmachine. Maar aan de andere kant kunnen bibliotheken steeds minder fungeren als de plaats om informatie te vinden, als Google meer aanbiedt dan zij.

Google vindt vooralsnog een dichte deur bij nationale bibliotheken voor samenwerking met het Library-project. Hans Jansen, hoofd research en development bij de Koninklijke Bibliotheek zegt telefonisch tegen Netkwesties: "Google is hier een keer op bezoek geweest, maar er is niets afgesproken. Van zeven andere nationale bibliotheken in Europa weet ik ook zeker dat ze niks met Google doen."

De Europese bibliotheken begonnen juist vorig jaar een eigen digitaliseringsproject, dat werd aangezet door de Franse kritiek op Google. Deze European Digital Library krijgt binnenkort Europees geld voor het inscannen en online zetten van boeken. Met de bibliotheken die daaraan meewerken zal Google voorlopig niet in zee kunnen gaan.

Volgens Friso Visser, manager Bibliotheek.nl bij de Vereniging van Openbare Bibliotheken, weet de gemiddelde burger de naalden niet meer te vinden in de steeds grotere hooiberg die Google wordt. "Zoeken en vinden zijn twee verschillende dingen. We kennen allemaal de problemen die samenhangen met bergen zoekresultaten. Of de informatie bijvoorbeeld relevant, betrouwbaar of onafhankelijk is, is niet altijd duidelijk. Dat verandert niet als er een grote collectie boeken beschikbaar komt. Ook is er verschil tussen resultaten van het zoeken in volledige teksten en gewoon zoeken met trefwoorden. Het is niet duidelijk wat nu prevaleert bij Google Book Search. Google is beursgenoteerd bovendien. Er is een link naar uitgeverijen. Uiteindelijk gaat voor niets de zon op."

Visser ziet het niet gebeuren dat Google een redelijk compleet en actueel boekenaanbod zal kunnen realiseren. "Bibliotheken zijn daar gezamenlijk veel beter toe in staat. Zeker gezien de houding van uitgeverijen lijkt me dat de rol van bibliotheken om een actueel én minder actueel aanbod te bieden belangrijk. Het lijkt me evident dat verschraling van het aanbod een bedreiging vormt voor het totaal. Google biedt ook particulieren de mogelijkheid te 'publiceren'. Dat komt de overzichtelijkheid niet ten goede. Dat zou wel eens een groot probleem kunnen worden."

Deze uiting betekent dat bibliotheken Google meer als concurrent zien dan uitgevers. Visser maakt zich dan ook zorgen over de macht van Google. "Er zijn zorgen om de mogelijke monopoliepositie van Google. Vergelijk het met Apple in de muziekindustrie. Al is er een ander vergelijkbaar initiatief. De EU is ook bezig met een digitaliseringsprogramma. Dat zou de interesse van Google wat kunnen verzwakken. Corbis was ooit het initiatief van Bill Gates voor allerhande digitalisering. Daar ging in het begin heel wat in om, maar dat is in de loop der tijd sterk uitgekleed. Belangrijke spelers in met name Europa deden niet mee."

Bibliotheken zouden wel samenwerking met Google moeten opzoeken, vindt Visser, maar dan vooral om resultaten uit hun catalogi beter te laten scoren in reguliere zoekresultaten. Want de bibliotheken bieden binnenkort internetters de mogelijkheid online te lenen. Visser: "Onder de noemer 'zoek&boek' ontwikkelen we mogelijkheden om via internet te lenen waarmee we de gezamenlijke collectie van alle Nederlandse Openbare Bibliotheken beschikbaar stellen aan elke klant."

Fragmenten en hoofdstukken verkopen

Een monopolie zit er nog niet in. Behalve Google doen ook Yahoo en Microsoft digitaliseringprojecten van boeken: Al deze boekzoekdiensten kunnen uiteindelijk het lees- of koopgedrag beïnvloeden. Net zoals Apple met haar iTunes Music Store vooral losse tracks verkoopt, zullen internetters straks boeken in sommige genres, vooral non-fictie en informatie, niet meer in zijn geheel willen kopen of downloaden. Zij willen alleen een hoofdstuk over het onderwerp waar ze in geïnteresseerd zijn en waar ze via Google op terechtkwamen.

Jens Redmer liet in de NUV-bijeenkomst doorschemeren dat het verkopen van delen van boeken prima zou kunnen. Amazon heeft al bekendgemaakt fragmenten te koop aan te bieden en de grote Engelse uitgever Random House wil zelfs bedragen gaan rekenen per pagina bij de online verkoop.

Nederlandse uitgevers zijn voor zo'n ontwikkeling huiverig, bleek tijdens de NUV-bijeenkomst met Google. Wahls van Brill: "Daar raak je een gevoelige snaar bij veel uitgevers. Wij willen geen stukken van boeken verkopen. Wij vinden dat onze boeken zo goed zijn dat je die in zijn geheel moet willen hebben."

De bibliotheken zijn er ook bezorgd over. Visser: "Wat er hierdoor met het integrale boek gebeurt is ongewis. Dat zou ook wel eens als nadeel kunnen hebben dat, vanwege concurrentie, het aanbod verzwakt."

Maar Frequin waarschuwt tegenover Netkwesties voor een verkeerde defensieve houding bij zijn leden: "We moeten leren van de fouten die de film- en muziekbranche hebben gemaakt op internetgebied..."