Grenzen aan de online meningsuiting

Bovenstaande prent prijkt al sinds april geruime tijd op de Marokkaanse jongerensite Mocros.nl, zo ontdekte De Telegraaf, met een schietschijf met zeven gaten en de tekst 'Wanneer is Theo aan de beurt... Insha Allah (Als God het wil)', en elders nog een aansporing om de wereld met de hulp van Allah de heer Van Gogh uit de weg te ruimen.

De beheerders zeiden het al die maanden niet gezien te hebben. Daarmee kom je wettelijk weg. De burgeroorlog op internet kreeg een vervolg met het 'op zwart' gaan van Elqalem.nl wegens bedreigingen, volgens de redactie door rechts-extremistische elementen.

Met redacteur Mohammed Maftaoui van Elqalem.nl spraken we erover. Het gesprek ging ook over Van Gogh, waarmee de Elqalem.nl-makers al eerder mee in discussie gingen. Ze konden de harde uitingen van Van Gogh wel hebben en hadden plezier in de discussie. Tegelijkertijd kan Mohammed Maftaoui "wel begrijpen" waarom zijn geloofsgenoten tot moord over gingen. U kunt dit beluisteren, in Windows Media (2,1 MB) of in MP3 (6,1 MB). Hij vindt ook dat internet als uitlaatklep fysiek geweld eerder voorkomt dan aanwakkert.

Niet eenduidig te beoordelen

Vervolgens vroegen we deskundigen hoe het zit met de begrenzing van de vrijheid van meningsuiting. Emeritus professor Gerard Schuijt kwam eerder in Netkwesties ten tonele inzake de Maxima-tapes: het al dan niet illegaal openbaar maken van privé-beelden. In NRC zei hij deze week: "We moeten niet doorslaan richting 'alles moet kunnen'. Gewoon kwetsen mag van mij best af en toe worden veroordeeld. Maar in een rechtsstaat zal dat dus ook gebeuren. En voor een rechter is cruciaal in welke setting is gekwetst."

Gevraagd naar een toelichting laat Schuijt weten dat wat offline geldt ook online geldt. Die 'setting' is in dit geval wel interessant. Dat wil zeggen dat als Koning Beatrix in de Troonrede zou zeggen dat het "integratieproces van onze geitenneukers ieders aandacht verdient", dit wat anders is als een puber op GeenStijl.nl in reactie 647 schrijft dat ze "de kerken van die geitenneukers" moeten sluiten. Het maakt nog wat uit of de "ongelovige hond" (term van Maftaoui) die dit zou uiten de virtuele bazin van het Koninkrijk der Nederlanden is of het puistenkopje van drie hoog achter.

In 'setting' wordt wellicht ook de ontvanger van de boodschap bedoeld, diens persoonlijke gevoeligheid. Als dj Jeroen van Inkel van Radio538 of makers van een autorijderssite oproepen om flitspalen in brand te steken kan dit uiterst kwetsend zijn voor iedereen die dierbaren in het verkeer is verloren door te snelle auto's.

Karin Spaink op de vraag welke grens je op het net moet hanteren voor vrije meningsuiting: "Wat de een kwetst is voor de ander niet kwetsend. Dat is geen onderwerp voor algemene discussie anders dan wat er wettelijk mag en niet."

Het 'nekschot' vindt Spaink te ver gaan. "Niet voor niets heb ik me zo boos gemaakt om Ome Johan destijds, die standaard beweerde de rug van kritikasters op drie plaatsen te komen breken. Ik lees GeenStijl amper. Kutmarokkaantjes en geitenneukers? Tja, wat heb je eraan? Het zijn alleen uitlatingen van idiote stoerdoenerij. Een enkele keer kan het passend zijn, maar bij veelvuldig gebruik verliest het ook elke provocatieve betekenis. Vrijheid van meningsuiting staat niet gelijk aan de vrijheid om alles zo ongenuanceerd mogelijk te roepen. Het is me wat vreemd te moede dat Theo van Gogh als kampioen van het vrije woord wordt opgevoerd. Het ging hem te vaak zuiver om het kwetsen."

Springlevend is nog het 20 pagina's tellende stuk Tolerantie, de Vrijheid van Meningsuiting en de Islam (pdf) van Egbert Dommering, dat op de site van de het Instituut voor Informatierecht (Ivir) opnieuw naar voren is gehaald. Dat kan wellicht verdieping brengen als onderbreking van het gekrakeel over vrijheid van meningsuiting.

Over de vrije meningsuiting heeft het Ivir na de moord op Fortuyn een dossier gevormd. Uit de wisselingen van rollen sinds twee jaar blijkt ook dat nieuwe poppetjes en context opvattingen doen omslaan. Zo merkt Schuijt op dat het curieus is dat Balkenende en Donner nu opkomen voor het vrije woord van Van Gogh en vorig jaar nog cabaret veroordeelden.

GeenStijl

Juist in de week voorafgaand aan de moord op Theo van Gogh stonden de grenzen van de uitingsvrijheid op het web ter discussie met weblog GeenStijl, die eerst in Netwerk werd afgebrand en vervolgens bij B&W in discussie ging. De column in deze editie van Netkwesties gaat er over.

Wat vindt GeenStijl te kwetsend om te publiceren c.q. in de reacties te laten staan? Ambroos Wiegers: "Zodra je een pen op papier zet, kwets je al iemand. Als je over een bedrijf schrijft, kwets je de directeur. Gaat het over christenen, dan kwets je christenen. Het is per geval een afweging, of het iemand te persoonlijk treft, diegene al dan niet een publiek figuur is, of een vervelende spammer, ga zo maar door."

Stukken verwijderen deed GeenStijl vrijwel nooit, volgens Wiegers, wel eens namen van personen als ze uiteindelijk het te zwaar en onterecht voor de kiezen hadden gekregen: "Omdat bij het zoeken op naam op internet de resultaten van GeenStijl altijd hoog in resultaten zit. Het is een enkele keer voorgekomen dat we een site noemden en de eigenaar ervan, terwijl het onderwerp van schrijven niet op die site-eigenaar betrekking had."

Een ander verhaal betreft de reacties. Wiegers schat dat het aantal verwijderde reacties "in de tienduizenden" loopt. De teller van de reacties staat momenteel, met ruim 2.200 artikelen, op 175.000 reacties.

GeenStijl blokkeert IP-nummers van 'reactionairen' die volgens de redactie herhaaldelijk over de schreef gaan. Wiegers: "Dat waren er een 300. Maar na de zomerstop zijn we weer met een schone lei begonnen. Inmiddels staan we op, schat ik, zo'n 50 geblokkeerde IP-nummers. Iemand die mailt en uitleg geeft over z'n uiting, krijgt meestal weer commentrechten terug."

Vooraf normerend optreden geeft GeenStijl te veel gedoe: "Kost te veel tijd en uiteindelijk zijn wij niet verantwoordelijk voor gezeik van anderen. We beschermen mensen hooguit tegen zichzelf en in te rare teksten op de site hebben we geen zin."

Wat betreft de gewraakte uitdrukking 'nekschot' voor een persoon, die webloggers niet letterlijk namen, maar anderen wel, heeft GeenStijl pas op de plaats gemaakt. Wiegers wijst op een eerdere uiting. Daarin staat: "Het gaat er niet om of de getroffen persoon zich bedreigd voelt, maar of het gedrag als bedreigend naar iemand kan worden opgevat."

Maar GeenStijl wil kwetsende termen kunnen gebruiken: "'Geytenneuqer' gebruiken we nauwelijks en alleen om iemand te benoemen die overduidelijk moslimextremisme bedrijft: oproep tot uitroeien van westen, et cetera. Het staat nooit in een context om een bevolkingsgroep te duiden. De laatste maal was om de gasten van de Al Tawheed-moskee te benoemen. Naar nu blijkt zaten we er gevaarlijk dicht bij. Deze moskee is de uitvalsbasis van de krachten die Mohammed B. sturen."

En anonimiteit vindt GeenStijl geen onderwerp van betekenis, noch voor de bezoekers: "Als dat wel zo was, hadden we nu nog steeds 50 bezoekers per dag. Het blijkt slechts van belang voor een stel oude mannetjes en vingerwijzers. Er is niets vreemd aan het gebruik van een nick op internet. Ook in kranten en tijdschriften gebeurt dat al zo lang de boekdrukkunst bestaat. Wij zijn altijd prima te benaderen geweest voor iedereen, gaan altijd discussie aan met iedereen die dat wil.

Probeer eens een telefoonnummer of e-mailadres van een willekeurige redactie van de oude media te vinden, dat is steevast flink zoeken: bij ons staat nummer al sinds een jaar voor op de pagina. Alleen de namen staan niet op de site. Het is volkomen niet relevant wie die site maakt, gaat er om wat er staat. Onderhand 40.000 bezoekers per dag snappen dat."

Maar het is wel een dekmantel, ook noodzakelijk: "We schrijven regelmatig over extreem-rechts en extreme moslimgroeperingen, uitgerekend de gasten die graag uitvoerige doodswensen aan ons adres schrijven, zodra er weer eens een postje over ze gemaakt is en ze referrers van de site checken. Er wordt veelvuldig gevist naar onze huisadressen en mensen met onze initialen/namen in telefoonboek worden vaak gebeld."

Providers moeten oordelen

Wettelijk gaat het om artikel 137d uit het Wetboek van Strafrecht:

"Hij die in het openbaar, mondeling of bij geschrift of afbeelding, aanzet tot haat tegen of discriminatie van mensen of gewelddadig optreden tegen persoon of goed van mensen wegens hun ras, hun godsdienst of levensovertuiging, hun geslacht of hun hetero- of homoseksuele gerichtheid, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie."

Zaken die op dit artikel betrekking hebben, kunnen internetters en/of providers melden bij het Meldpunt Dicriminatie Internet. Het gaat juist om de gevallen die er niet onder vallen. Wat te doen?

We vroegen wat grote providers hoe ze ermee omgaan. Van KPN kwam nauwelijks een antwoord. KPN wil zijn handen niet branden aan onderwerpen die met wetsovertreding en opsporing te maken hebben en heeft geheimzinnigheid als interne richtlijn.

Van Tiscali kwam wel een goed antwoord:

"Tiscali deelt dit soort klachten op in 4 categorieën:

1. Discriminatie - 1 a 2 klachten per maand
2. Bedreiging - 1 a 2 klachten per maand
3. Belediging - 20 a 25 klachten per maand
4. Diffuus - waar moeilijk geconstateerd kan worden of er sprake is van bedreiging of belediging - 1 a 2 klachten per maand

Bij gevallen van serieuze dreiging, bijvoorbeeld met een hoge graad van geweld, stuurt Tiscali klachten meteen door naar de politie. In afwachting van een justitieel onderzoek waarschuwt tiscali dan de publicist, en haalt eventueel de site offline als er geen reactie volgt.

Belediging komt veel voor. Tiscali is er volgens de woordvoerder pragmatisch in: "Bij gevallen van belediging worden de partijen gewezen op hun gedrag op het internet. Wordt de situatie door deze waarschuwingen niet opgelost dan kan het abuseteam de klachten doorverwijzen naar Justitie of kunnen de partijen afgesloten worden. Dit wordt per geval bekeken, ook met de 'diffuse klachten'."

De partij die de meeste sites host, Active 24, eigendom van onder meer Nina Brink, zit volgens directeur Jaap Zuiderveld en jurist Michael van der Sman vaak tussen twee vuren: "Wanneer moeten wij wel optreden en wanneer niet? Als een klacht immers gegrond is en wij doen niets kunnen wij mogelijk aansprakelijk worden gesteld. Is een klacht ongegrond en blokkeren wij de website wel, dan kunnen wij aansprakelijk gesteld worden voor mogelijke schade daarvan."

Active probeert uitingen die geen wetsovertreding inhouden zo veel mogelijk als vrijheid van meningsuiting te bestempelen. De grensgevallen zijn het zwaarst, aldus Van der Sman: "Indien iemand een opmerking plaatst waarvan het niet geheel duidelijk is of de opmerking kwetsend is en Meldpunt.nl ook aangeeft dat de opmerking wel kan, zullen wij de klager adviseren aangifte te doen, dan wel via een advocaat stappen te ondernemen tegen de beheerder/eigenaar van de website."

Een zeer recent voorbeeld van kwetsende content die tot een blokkade leidde was Expliciet.nl, die vol met antisemitisme stond. "Onze klant en websitebeheerder reageerde niet. De website hebben we direct geblokkeerd en het contract is opgezegd."

Als voorbeeld van 'kwetsende opmerkingen' zonder maatregelen noemt Active 24 opmerkingen van de ene honden-fansite over de andere. Uiteindelijk hebben de eigenaren dit zelf opgelost.

Een ander veel op internet voorkomend voorbeeld is dat van het plagen van een klasgenoot, vaak met foto en beschuldigingen. Van der Sman: "Dan moet je je niet afzijdig houden. In dit geval verwijderde de beheerder op ons verzoek wel de foto op grond van inbreuk op portretrecht, maar liet de kwetsende opmerkingen staan. Daarop hebben de ouders van het meisje juridische stappen aangekondigd. Dat hielp."

Te grote lacune

Wanadoo, de grootste breedbandprovider in Nederland, heeft de verschillende soorten klachten niet apart geboekstaafd. Gezien de hoeveelheid werk scherpt Wanadoo zeer binnenkort zijn procedures aan. Klagers moeten dan een formulier invullen op website, waardoor Wanadoo alleen de 'serieuze klachten' hoeft af te handelen.

Ze sommeert bij 'onmiskenbaar onrechtmatige' publicatie de klant per e-mail om 'binnen 1 dag' de informatie van zijn homepage of website moet halen. "Als dat niet gebeurt sluiten wij de homepage/website af", aldus de woordvoerster.

Een voorbeeld van een klacht over kwetsen betrof een klacht over Nijntje-parodieën, een inbreuk op het auteursrecht van Dick Bruna volgens diens uitgever. De woordvoerster: "Een parodie op zich is toegestaan en het is niet aan Wanadoo om te bepalen of een parodie wel of niet toelaatbaar is, maar aan de rechter. Wij gaan niet op de stoel van de rechter of bemiddelaar zitten en wachten eerst het gerechtelijk bevel af."

Providers hebben te moeilijk op dit terrein, vindt Wanadoo: "We zijn voorstander van een duidelijker regelgeving op dit gebied. Momenteel is er een soort niemandsland en zitten internet providers in een spagaat..."