Zaken tegen onderzoek en publicatie Dossier Pretium

Voor dit soort intimidatie had een ex-werknemer van Pretium me al gewaarschuwd. Hij kreeg op een verjaardagsfeestje een dagvaarding van zijn ex-werkgever.

Pretium, zusterbedrijf Delphi en Hans Nyks persoonlijk spannen de rechtszaak tegen mij aan. Altijd weer schrikken als je in zo’n dagvaarding volledige doopnamen en woonadres genoemd ziet, gevolgd door beschuldigingen.

En lastig, want hier kan ik als journalist en partij in de rechtszaak uiteraard niet objectief over berichten in dit hoofdstuk. Zo blijkt al uit het begin van dit verhaal. Dat had ook kunnen aanvangen vanuit het perspectief en het ongenoegen van de man die aanklaagt in plaats van mijn eigen indruk ‘vergallen’ weer te geven.

De rechtszaak is gericht tegen mijn onderzoek naar Hans Nyks en zijn bedrijven: ’Eisers hebben er belang bij dat in rechte wordt vastgesteld dat de gedragingen van Olsthoorn onrechtmatig jegens hen zijn. Voorts vorderen zij een verbod voor de toekomst zich op de hierna te beschrijven wijze te gedragen jegens eisers (kort gezegd: een verbod op stalking), als ook een verbod op publicatie van de hierna te benoemen beschuldigingen aan het adres van eisers en een verbod tot publicatie van de onrechtmatig verworven informatie. Tenslotte vorderen eisers schadevergoeding nader op te maken bij staat.’

Streep eronder zetten

Kortom: ophouden met het onderzoek, een verbod op publiceren en een schadevergoeding betalen. De zaak is boeiend, omdat nog niet eerder in Nederland een partij gepoogd heeft om journalistiek onderzoek stil te leggen. Al vóór publicatie moet de Nederlandse rechter zich buigen over de vraag of een journalist onrechtmatig handelt omdat hij zijn werk als journalist doet; mensen benaderen en vragen stellen. Wel zijn zaken gevoerd om tv-uitzendingen te voorkomen.

Deze procedure gaat om gedragingen van de journalist tijdens de uitvoering van zijn werk; over rechtmatigheid van journalistiek onderzoek. Uit de dagvaarding: ‘De afgelopen maanden heeft de her Nyks meerdere signalen ontvangen dat Olsthoorn structureel personen uit zijn privé-sfeer, waaronder verscheidene familieleden, benaderd met verzoeken om informatie over hem c.q. de DEM-groep’. [SIC].

Uiteraard benader ik tientallen personen om informatie te krijgen over Hans Nyks en zijn bedrijven, waaronder voorzichtig enkele familieleden. Erg ‘structureel’ werk ik niet, zoals Pretium in de dagvaarding beweert, doorgaans intuïtief. Hoe dan ook, onrechtmatig is het benaderen van personen - tot op heden - niet als een journalist over een persoon of bedrijf publiceert.

Misschien leidt deze rechtszaak tot belangrijke jurisprudentie, zodat we journalistiek onderzoek voortaan kunnen verbieden. Daarmee doet de heer Nyks velen een plezier, van Jos van R. tot Willem H.

Zorgvuldig onderzoek of niet?

Het antwoord van Mira Herens, advocaat van de NVJ, en mij:

’Olsthoorn is professioneel journalist en doet zijn werk uiterst zorgvuldig. Dat mag van een journalist ook verwacht worden om te voorkomen dat hij onjuiste en voor betrokkenen mogelijk schadelijke informatie publiceert. Daarbij moet hij die betrokkenen de kans geven om hun standpunten kenbaar te maken, het zogenaamde wederhoor.’

Je moet zorgvuldig onderzoek doen, maar die zorgvuldigheid en poging tot wederhoor zijn volgens Pretium en Nyks onrechtmatig. Dat is opmerkelijk, omdat Pretium in de vele procedures tegen de pers juist meende dat er onzorgvuldig onderzoek was gedaan en onvoldoende wederhoor toegepast. En nu moet dat stappen?

De vragen die in deze procedure voorliggen zijn:

* Wat mag een journalist wel en niet vragen?

* Zijn er vragen die een journalist niet mag stellen?

* Is het daarbij van belang dat buiten de geïnterviewde niemand deze vragen hoort of leest?

* Zijn er personen die een journalist niet of niet meer mag benaderen?

De eerste juridische vraag is dan ook of de Nederlandse wet en het EVRM dergelijke beperkingen op het grondrecht van vrije meningsuiting überhaupt toelaten?

We menen van niet; juist een journalist komt alle vrijheid toe in het benaderen van personen en het stellen van kritische vragen. Als dit wordt beperkt, dan treft dat de pers in haar kerntaak; de waakhond zijn in een democratische samenleving. Dus mag je dit niet beperken, vinden wij.

Zolang mogelijk rekken

Aanvankelijk vermoed ik, afgaand op de formuleringen, dat het een kort geding betreft. Dat is logisch: als het onderzoek zo schadelijk is, dan heeft het trio aanklagers een spoedeisend belang; onmiddellijk ophouden! Echter, Pretium en Nyks kiezen voor een bodemprocedure (gewone, doorgaans langdurige rechtszaak) en die is niet urgent.

Zo’n bodemprocedure is wel veel duurder en kost veel meer tijd en aandacht. Gezien de grote financiële ongelijkheid tussen de ‘tegenpartijen’ en mij is hun keuze voor deze lange, dure weg begrijpelijk. Of dat kies en eerlijk is, is geen vraag in onze rechtsstaat. Spierballenvertoon tegenover de pers hoort er voor Pretium bij, zo blijkt ook uit de zaken met Radar en Kassa. Het voelt voor mij persoonlijk als vergaande intimidatie.

Al in augustus 2014 schreef mevrouw Kuipers, advocaat bij Bird & Bird, als antwoord op een verzoek om een interview met de heer Nyks, mij het volgende:

’Uit de verslagen en bandopnames komt het beeld naar voren van een eenzijdige zoektocht naar belastend materiaal onder valse voorwendselen. U schroomt daarbij niet herhaaldelijk ernstige beschuldigingen aan het adres van Pretium en/of de heer Nyks als een feitelijk gegeven op te dienen aan de betrokken persoon in een poging bevestiging van de desbetreffende beschuldiging uit te lokken. Dit laat zich omschrijven als een vorm van journalistieke stalking.’

De dagvaarding is grotendeels gestoeld op informatie van door mij benaderde bronnen die vragen en conceptteksten lekten naar Nyks. Dat lijkt volkomen logisch. Dat ze gesprekken opnamen, is een koekje van eigen deeg. Dat doe ik ook.

Van Nyks is dit psychologische oorlogsvoering en die kan ik waarderen. De brief van vorig jaar noch de dagvaarding leidden tot stoppen met onderzoek, juist tot harder en vooral zorgvuldiger werken. Het Dossier Pretium is inmiddels goeddeels klaar wat mij betreft. Ik wacht met het vragen om wederhoor en publicatie tot na deze (eerste?) rechtszaak.

Persoonlijke relaties

Jammerlijk vind ik wel dat mijn eerdere persoonlijke e-mail gericht aan de bazin van het advocatenkantoor Bird & Bird, Marjolijn Geus, in de dagvaarding is meegenomen.  Haar ken ik al jaren, net als enkele kantoorgenoten. Ze zegt de zaak over te laten aan Pauline Kuipers, maar heeft er zelf ook contact over met Pretium.

Hun collega, hoogleraar Gerrit-Jan Zwenne, schreef het voorwoord van mijn boek over privacy. Hij is inmiddels weg bij Bird & Bird en blij met zijn nieuwe bureau Brinkhof.

Met een andere partner had ik vertrouwelijk contact voor een artikel. Mijn band met Bird & Bird wordt nu verder verstevigd. Wellicht wil het kantoor 10 procent van haar honorarium uit deze zaak storten als crowdfunding voor het Dossier Pretium.

In ruil kom ik taalles geven. Kuipers en Bird & Bird, goed voor een uurloon dat voor mij momenteel veelal een weekloon is, slaagt er niet in om mijn naam goed te spellen in de dagvaarding; behalve ‘Olsthoorn’ ook ‘Olthoorn’ en ‘Oltshoorn’. Om nog maar niet te spreken van taalfouten. (‘Olsthoorn benaderd’ in plaats van ‘benadert’, schrijft iemand met een universitaire opleiding, à raison van honderden euro’s per uur.)

Advocatenkantoor Boekx - dat tegenpartijen van Pretium eerder bijstond – maakte een grap in dit pandemonium, afgeleid van een uitspraak van Ivo Opstelten in de zaak-Demmink: ‘Het was Niks, het is Niks en het wordt Niks.’

Dat weet ik zo net nog niet. Deze zaak lijkt zinloos gezien de poging om onderzoek te stoppen, maar je kunt nooit weten hoe de bal rolt. Ik laat het graag aan de wijsheid van de rechters over.

Ik denk er wel serieus over na: journalistiek onderzoek kan ook schadelijk zijn voor personen en bedrijven. Die worden daar doorgaans niet vrolijk van. Dat begrijp ik wel. En ik ben lang genoeg in Oost-Europese landen geweest om te weten dat men journalistiek werk wil dwarsbomen.

Al ruim vóór de dagvaarding, sprak ik X die personeel wierf voor Pretium en vertrouweling van Nyks is, over de rechtszaken van Nyks tegen media. Hij vertelde me dat Nyks er een goede reden voor heeft: ‘Jij publiceert over Pretium en dat heeft zakelijke gevolgen…’

Zaak gewonnen

De rechtbank Den Haag stelt het vonnis wijzen enkele malen uit, te meer omdat de zaak van een enkelvoudige naar een meervoudige kamer werd verwezen. Dit betekent dat aan de zaak een zwaarder gewicht wordt toegekend en dat deze wellicht ook belangrijk jurisprudentie oplevert.

De rechters mr. M.J. Alt-van Endt, mr. I.A.M. Kroft en mr. H.F.M. Hofhuis (Marthe Alt-van Endt, Irene Kroft en Hans Hofhuis (mooi vraaggesprek in NRC en een boeiende rede) wijzen de vorderingen van Pretium, Delphi en Nyks af en veroordelen deze partijen in de proceskosten

Het vonnis van 24 februari 2016 van de rechtbank Den Haag staat ondermeer de volgende passage:

‘Evenmin kan worden geoordeeld dat Olsthoorn heeft gehandeld in strijd met ongeschreven zorgvuldigheidseisen, dan wel met de maatschappelijke betamelijkheid. Hiertoe overweegt de rechtbank als volgt.

4.11. Gebleken is dat Olsthoorn zich heeft ingespannen om - buiten het beeld van het publiek - de gegrondheid van bepaalde door de media en informatie uit anonieme bronnen gevoede aannames te onderzoeken, te weten

*  dat zowel Pretium als Delphi zich welbewust op ouderen richten omdat zij een kwetsbare doelgroep vormen;

* dat Delphi vertrouwelijke donateursbestanden van haar klanten aan Pretium doorspeelt, dat Pretium die bestanden misbruikt voor eigen marketingdoeleinden;

* en dat Pretium de kwetsbaarheid van demente bejaarden misbruikt door hen tegen hun wil een abonnement te doen afsluiten; en dat Nyks zijn personeel onheus bejegent.

Olsthoorn heeft dit onderzoek onder meer verricht door Nyks en personen (zakelijke en persoonlijke relaties) in de omgeving van Pretium c.s. te benaderen met een verzoek om een interview en met enkele personen een interview te houden. Tussen partijen staat vast dat Olsthoorn daarbij telkens een beleefde en voorkomende benaderingswijze heeft gekozen.’

Heel leerzaam

Die laatste zin vind ik belangrijk als persoon, en dwingt tot deemoed. Opvallend vind ik dat de rechtbank hier alle mogelijke beschuldigingen die ik onderzoek reeds openbaar maakt, zonder dat de uitkomst nog vast staat. Dit kan ieder voor zich beoordelen.

Ook belangrijk: ‘Het stond en staat Olsthoorn verder vrij zijn gesprekspartners te bevragen om zijn aannames te verifiëren. Hierbij komt dat tijdens een interview in beginsel ook een kritische, prikkelende, controversiële, suggestieve of negatief ingeklede vraagstelling is toegestaan.’

Maar journalisten moeten wel in het oog houden ‘dat het ook tijdens een interview in beginsel niet is toegestaan om ongefundeerde feitelijke beschuldigingen te uiten, en dat ook in dat geval heeft te gelden dat hoe ernstiger de beschuldiging is, des te meer deze moet zijn gegrond in voorhanden feitenmateriaal.’

Dus ook als is het vraaggesprek besloten, dus komt niet rechtstreeks op tv of radio of later letterlijk online, dan nog mag je niet zomaar vragen: ‘hoe vindt u het dat u dochter gezakt is voor haar examen scheikunde?’ als dat geen grond heeft. Wel mag dan: ‘Hoe zou u het vinden als uw dochter voor haar examen gezakt is?’ Ook dat geeft te denken…

Kortom, een boeiend en ook leerzaam vonnis voor de journalistiek en degenen die er aan onderworpen worden. Dat vond ook Folkert Jensma (NRC), de bestuursvoorzitter van de Raad voor de Journalistiek. Hij schreef er een artikel over: Journalistiek onderzoek verbieden, kan dat?

Kort geding

Op 29 november 2016 begon het hoger beroep van deze zaak voor het Gerechtshof Den Haag. Precies op die dag zou het vonnis volgens van een kort geding voor de rechtbank Den Haag van Nyks en Pretium gericht tegen mijn publicaties. (Zie artikel NRC) Waarover later meer

Ik zal de gifbeker helemaal moeten leegdrinken. Gelukkig zijn er collega’s die me moreel steunen. Dat is wel nodig als je alleen staat.

(Wordt vervolgd)