Privacy niet opgeven voor illusie van veiligheid

Er heerst ontsleutelkoorts in Nederland. Rob Bertholee, hoofd AIVD, pleitte in de Volkskrant van 17 september 2016 voor 'ontsleutelde' communicatie ter bescherming van de rechtsorde. Het OM heeft 'steeds meer last van versleuteling' en minister Van der Steur van Veiligheid en Justitie wil af van anonieme simkaarten, waardoor terroristen, criminelen en andere onfrisse sujetten hun duistere praktijken kunnen uitvoeren.

Encryptie problematisch

Wat is het probleem? End-to-end encryptie, zoals die sinds kort door Whatsapp wordt toegepast, belemmert de AIVD in het lezen van communicatie tussen (terreur)verdachten. Het OM wil daarom toegang krijgen tot deze berichten.

Apple weigerde eerder dit jaar al de iPhone van een terreurverdachte te ontgrendelen voor de FBI. Bertholee suggereerde dat het 'oogmerk van Apple' is 'dat ze terroristen veilig helpen communiceren'.

Sinds de recente aanslagen staat het verbeteren van de opsporing en vervolging van criminaliteit hoog op de politieke agenda. In Nederland ligt het computercriminaliteitsvoorstel of 'hackvoorstel' klaar dat feitelijk inhoudt dat de politie smartphones, tablets of computers mag hacken om je te kunnen bespioneren. Vergelijkbare voorstellen zijn al geïntroduceerd in China en Frankrijk. Ook Groot-Brittannië heeft een voorstel voor een 'snoopers charter' op de plank liggen.

Valse tegenstelling

Je ziet dus dat in maatschappelijke discussies privacy vaak lijnrecht tegenover veiligheid wordt geplaatst; een vals dilemma dat serieuze consequenties heeft voor een democratische rechtsstaat.

In deze discussies is privacy een individueel recht dat moet worden opgegeven zodra de veiligheid, een nationaal en collectief belang, op het spel staat. De recente aanslagen maken ons gevoelig voor deze redenering. Wij zijn bereid om individuele vrijheden op te geven om slachtoffers te voorkomen. Wij hebben niets te verbergen.

Maar privacy is niet iets individueels dat je zomaar kunt weggeven. Privacy is een sociale waarde, een collectief goed dat je niet moet afwegen tegen veiligheid, maar dat op zichzelf staat en bescherming verdient. Het beschermt andere waarden en vrijheden die belangrijk zijn voor onze samenleving als geheel.

Privacy beschermt vrijheden die belangrijk zijn voor een 'gezonde' democratie, zoals de ontwikkeling van (afwijkende) meningen en gedachten, diverse versies van het goede leven, experiment, creativiteit en unieke persoonlijkheden.

Onschuld als uitgangspunt

Daarbij beschermt privacy de basis van een democratische rechtsstaat: 'onschuldig tot het tegendeel bewezen is'. Aan jou de twijfelachtige eer om uit te leggen waarom je een Lonely Planet voor Syrië hebt aangeschaft en waarom je zo vaak gegoogeld hebt op 'terreuraanslagen Parijs'. Welke criteria worden gebruikt voor daderprofielen is verre van transparant; wat durf jij nog te appen als je weet dat Bertholee, in naam der veiligheid, in je telefoon kan kijken?

Als de overheid precies van je kan weten op wie je stemt, welke medicijnen je slikt, hoe je seksleven eruitziet, welke sites je bezoekt en met welke mensen je omgaat, ben je dan werkelijk veiliger?

Surveillance betekent een onwenselijke asymmetrie in machtsverhoudingen, terwijl er geen garantie is dat dit onze samenleving werkelijk veiliger maakt. Het tegenovergestelde is zelfs zeer goed denkbaar: ook 'bad guys' (fraudeurs, identiteitscriminelen) profiteren van achterdeurtjes in beveiligingssystemen.

Vertrouw giganten evenmin

Apple werkt niet mee aan de ontsleutelkoorts en Google en Facebook verklaren zich solidair. Geweldig. Het is dus verleidelijk een vreugdedansje te doen bij het idee dat Apple en Facebook zich sterk maken voor onze privacy.

Maar dit is geen oplossing. Bedrijven kunnen hun voorwaarden elk moment wijzigen, zoals Whatsapp recentelijk deed. Overheden zijn ons tenminste nog uitleg verschuldigd, terwijl bedrijven zich alleen aan hun aandeelhouders moeten verantwoorden.

Beste meneer Bertholee, privacy beschermt de rechtsorde. Mijn advies: zie privacy als sociale waarde in dit debat. U kunt me bellen, mijn nummer heeft u.

*) Deze opinie stond op 20 september 2016 ook in de Volkskrant