Digitale kunst biedt niet de echte beleving

Schilderijen zijn nooit bedoeld om anders te bekijken dan door er met je neus bovenop te gaan staan. Zelfs het museum geeft ze al een nooit bedoelde verhevenheid.

Nieuw! Kunst vanuit uw luie stoel! Een hekel aan reistijd? Gedoe? Entreegeld? Dat is nu voorbij voor iedere kunstliefhebber!

Geen rij meer voor de ingang van het Rijksmuseum en geen zere voeten meer van het slenteren door de zalen waar teveel mensen zijn om dat ene schilderij goed te kunnen bekijken. Allemaal dankzij het Google Art Project.

De afgelopen anderhalf jaar heeft Google opnames gemaakt in zeventien vooraanstaande musea van over de hele wereld. Elk museum heeft één werk uitgekozen om in zeer hoge resolutie vast te laten leggen. Het Van Gogh Museum heeft bijvoorbeeld De Slaapkamer eruit gepikt: elke klodder verf is van dichtbij te bekijken terwijl de structuur van het canvas door de dunner aangebrachte verf heen dringt.

Marjolein Meynen, afdeling Communicatie & Marketing van het Rijksmuseum (ook deelnemer met De Nachtwacht), vertelt trots: "Je kunt zo ver inzoomen dat je details ziet die met het blote oog nauwelijks waarneembaar zijn'.

Je kunt zelfs door het museum lopen en zo zien waar en hoe de kunstwerken hangen. Maar vergeten we hier niet bepaalde bedoelingen van een kunstenaar en daarmee die van het kunstwerk?

Allereerst het bekijken van een kunstwerk op je beeldscherm: de werken zijn vastgelegd in een hoge kwaliteit. De beelden zijn scherp en bij veel werken zijn de sporen van de kwast nog duidelijk te zien. Mooi, natuurlijk, maar het voegt weinig tot niets toe aan de indruk van het werk.

Het feit dat je het op een beeldscherm bekijkt, betekent dat je het niet groter kunt krijgen dan het scherm. De Nachtwacht bijvoorbeeld is gigantisch en als je er daadwerkelijk voor staat, wordt het effect pas echt duidelijk: de groep mensen lijkt op je af te komen en je krijgt de neiging een stapje opzij te willen doen.

Het is levensecht, je voelt je bij het werk betrokken. Op een scherm is het werk slechts een plaatje dat iedereen die wel eens een standaardwerk over kunst heeft opengeslagen, wel eens heeft gezien.

Maar er is meer. Ook het inzoomen op de kunstwerken heeft zo zijn haken en ogen. Het is natuurlijk grappig om de toets van een kunstenaar zo goed te kunnen bekijken, maar het is niet de bedoeling van het kunstwerk. Je kunt misschien wel bepaalde manieren waarmee een totaaleffect bereikt is wat beter bekijken dan in het echt maar het totaaleffect zelf niet.

Rembrandt heeft bij het schilderen van zijn werken nooit rekening gehouden met ons digitale tijdperk. Is het niet juist de bedoeling dat de details die met het blote oog nauwelijks waarneembaar zijn ook daadwerkelijk amper te zien zijn? Je kunt digitaal de bovenste delen van de Nachtwacht bekijken die je anders niet zo duidelijk zag, terwijl het helemaal nooit het idee is geweest dat dat zou moeten kunnen.

De belevenis van de toets van een schilder is ook alleen in het echt te beleven. Rembrandt heeft niet voor niets bij de bies van het jasje van Willem van Ruytenburch de verf zo dik aangebracht: het zorgt voor een enorme driedimensionaliteit en de schittering van de gesuggereerde gouden stof is overtuigend door het licht dat met je meebeweegt. Digitaal is het moment echter stilgelegd waardoor de dynamiek en de levendigheid verdwijnt: het wordt gewoon een plaatje.

Ook de lijst, die dus bij het Google Art Project weggelaten is, heeft invloed op het effect van een schilderij. Lichte lijsten betrekken je bij de voorstelling terwijl donkere juist afstand creëren.

Dat je door het hele museum kunt rondlopen, geeft ook een misleidend beeld van de bestemming van kunstwerken. Misschien dat het bij Versailles nog interessant is om het museum zelf ook te zien, maar de nadruk op het museum tilt de kunstwerken naar een bepaalde verhevenheid die ze in eerste instantie niet kregen.

Veel werken uit de 17de eeuw waren bedoeld om in huizen gewoon tussen nog tientallen andere werken gepropt te worden en niet met een hekje ervoor en een spotje erop. Het was puur om de status en welvaart van de eigenaar te laten zien. Hoe meer, hoe beter.

In een museum verliest het schilderij zijn functie als gebruiksvoorwerp, waardoor de mensen met de handen op de rug iets slims proberen te bedenken en je minachtend aankijken als je net iets te hard praat. 'Sst, je kijkt naar kunst!'

Het is natuurlijk grappig dat je het museum in het Google Art Project bijna echt kunt bezoeken, zeker als het zich aan de andere kant van de wereld bevindt. Je kunt werken van één kunstenaar bij elkaar zien en uit één en dezelfde tijd. We moeten ons echter niet laten misleiden en altijd de gedachte in ons achterhoofd houden dat het daar niet hoort te hangen. Het is maar kunst.

Zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan, maar het Google Art Project moeten we natuurlijk niet helemaal de grond proberen in te boren. De hele wereld is al gedigitaliseerd met Street View en daar horen de kunsten nu ook bij, zelfs die van enkele honderden jaren geleden.

Schilderijen zijn echter nooit bedoeld om anders te bekijken dan door er met je neus bovenop te gaan staan. Het zal vast wel mensen stimuleren om kunstwerken in het echt te willen zien en het geeft de kans werken goed te kunnen bekijken die zich in werkelijkheid aan de andere kant van de wereld bevinden.

Het geeft altijd nog mooiere resultaten dan de afbeeldingen die je voorgeschoteld krijgt wanneer je onder de categorie 'Afbeeldingen' van Google naar kunstwerken zou zoeken.

Maar voor de échte beleving zullen we toch onze luie kont van onze stoel moeten lichten.

*) Jazzy de Groot (@jazzydegroot) is studente kunstgeschiedenis.