Wat direct na aanvang van Romeo & Julia van HNT opvalt: de schitterend gevarieerde kostuums; en vervolgens: de prachtige dans van Illusionary Rockaz Company (IRC) waarmee HNT samenwerkt. De verrassing en grote variatie groeien tot en met het schitterende slotakkoord. Na wat sleetse moralistische tekst over het verhaal wat we net hebben gezien en gehoord, volgt een schitterende solodans die je naar een extatisch einde voert.

Dominante dans

Voor deze prachtige dansepisodes van Romeo & Julia tekent Shailesh Bahoran, de Hindoestaanse choreograaf en theatermaker die al fraai werk liet zien bij de Nationale Opera en Ballet en met de voorstelling Creole van Theater Rotterdam. Hij vindt:

“Een choreograaf moet zich ertoe zetten om ook in het woord sterk te staan, om richting te geven...Ik ben altijd voor de opstapeling. Soms begint het vanuit het spel, soms vanuit dans. Vanuit de tekst kan een beweging ergens mooi insluipen, neemt de beweging het over en laten we het woord steeds meer los. Hoe geluid zich opbouwt is een laag, net als licht. Ik hou er enorm van om sporen niet gelijk te laten lopen.”

Het blijft niet bij fraaie theorie, Bahoran brengt die aanvullende afwisseling in praktijk bij Romeo & Julia en verwent het publiek met breakdance, hiphop, bollywood en modern ballet, op steeds van toonzetting veranderende muziek van Rik Ronner. Om met een ex-voetballer te spreken die als balletdanser over het veld bewoog: “Je gaat het pas zien als je het doorhebt.”

In dit geval had de tiener met wie ik de voorstelling mocht genieten het eerder door dan ik: de dansers hadden bijvoorbeeld rollen van de voorouders (‘Elders’) van de families Montague (van Romeo) en Capuletti (van Julia) die elkaar in het traditionele verhaal naar het leven stonden.

Nieuwe Julia

Maar in dit stuk, en dat is het toneelgedeelte, laten maker en regisseur Noël Fischer en schrijver Melissa Knollenburg de families in vrede samenwonen in Verona zodat Romeo en Julia samen opgroeiden. Dus de weerstand tegen hun opbloeiende liefde komt niet van hun ruziemakende families, maar van een allengs toenemende twijfel van Julia of ze zich moet schikken in de rol – letterlijk en figuurlijk – van het liefje van Romeo.

Aanvankelijk zien we tederheid van het stel maar als Julia bedenktijd vraagt slaat de twijfel toe bij Romeo. Gaat dit wel goed? Nee, Julia voelt geen aandrang om zich te schikken naar de verliefdheid van Romeo. Ze wil weg, en weerstaat de weerstand van Romeo en diens vrienden door inderdaad haar tas te pakken.

Met als gevolg dat de aanvankelijk groeiende wanhoop bij Romeo omslaat in frustratie en woede, die gepresenteerd worden als voortbrengsel van de patriarchale cultuur. Oftewel: in het wereldbeeld van Shakespeare – van eind 16e eeuw - is de vrouw onderschikt aan de man. De omgeving steunt dat. In dit stuk domineert Julia, heeft ze medestanders zoals Ginny, ‘mother of the house’, die haar stimuleren om voor de vrijheid te kiezen. En ook een vrouwelijke lijn van voorouders, weer door dansers prachtig verbeeld.

Geen romantische liefde

In feite is de poëtische lyriek van Shakespeare die de traditionele verhoudingen benadrukt, vervangen door hedendaagse taal met een prachtige verbeelding in dans. De oorspronkelijke Romeo & Julia was louter een aanleiding om een modern stuk te maken, maar nog wel een attractief label voor de marketing.

Slaat Noël Fischer door? Zelf zegt ze in haar voorwoord dat ze “eigenlijk niet persé in de romantische liefde pur sang gelooft”. Daar zou je van een toneelmaker die de illusies en verbeelding in het leven wel moet koesteren en niet zelden als grondstof heeft, wel wat vragen over willen stellen. Maar dat is juist de kracht van dit stuk.

Nina Spijkers en Remco van Rijn lieten begin 2023 bij HNT in Coreolanus de mannelijke hoofdrol al door een vrouw spelen. Dat stuk bleef wel dicht bij het oorspronkelijke verhaal en overtuigde qua tekst en acteerwerk meer deze voorstelling die veel meer door de expressieve dans werd gedragen, in een uitstekende wisselwerking met teksttoneel.

Buitenlandse namen

Letterlijk en figuurlijk torende Rick Paul van Mulligen als Ginny boven het gezelschap jongeren uit. Zijn esthetisch onaantrekkelijk postuur en wat houterige motoriek staan aanvankelijk haaks op de lenige dansers en speelse jonge acteurs, maar allengs wordt zijn rol als wijze opvoeder in het huis sterker. Niet op de laatste plaats door zijn verfijnde bewegingen en prachtige taal.

Hoofdrolspeelster Soumaya Ahoeaoui kennen we als Haags verslaggeefster bij Lubach, waar ze volgens mij toon en timing van een komiek mist. Deze Julia past haar wel. Het maken van vlieguren als acteur helpt je om je eigenheid en kracht te vinden als die nog niet evident zijn. Tegenspeler Vanja Rukavina heeft de nodige ervaring, voelt zich vrijer, maar speelt hij als deze Romeo zijn beste rol?

Van Mulligen is de enige origineel Nederlandse achternaam in de lijst van acteurs en dansers van deze voorstelling. De nadruk op diversiteit en inclusie is dus goed gelukt. Wellicht volgt er later een tegengeluid over inclusie en evenredige vertegenwoordiging, als dat wat zou uitmaken.

Klimaataandacht en subsidie

Ook zijn allerhande maatschappelijke thema’s waar Shakespeare nog geen weet van had in deze ‘Julia’ vervlochten, zoals klimaat, vluchtelingen en gender. Of deze even noodzakelijke als gekunsteld toegevoegde maatschappelijke thema’s van de jonge schrijver van het stuk de beste vormen van creativiteit stimuleren bij ervaren theatermakers als regisseur Noël Fischer, weet ik niet.

Hoe dan ook draagt dit engagement bij aan het imago van ‘vernieuwend gezelschap’ dat je in de ogen van hedendaagse subsidiegevers hoe dan ook moet zijn. In het voorstel voor 2025-2028 van de Raad voor Cultuur is HNT gelukkig weer voor het volle pond opgenomen.

In de individuele toekenning voor HNT van de bijna 3,4 miljoen euro staat als voorwaarde dat HNT voor 1 november “een document verstrekt waaruit blijkt hoe zij omgaat met de Fair Practice Code, de Code Diversiteit & Inclusie en de Governance Code Cultuur.”

Deze bureaucratische/correcte prietpraat kan de cultuur zelf behoorlijk verzieken, maar de tijdgeest hou je niet buiten de deur. Dit klinkt zinniger: “Terugkijkend op de subsidieperiode 2021 - 2024 functioneerde HNT op een stabiel, hoog artistiek niveau…De instellingen vormden samen een geslaagd fusiegezelschap dat zich heeft ontwikkeld tot een stevig stadstheater gericht op maatschappelijke thema’s.”

Kracht van Eric de Vroedt

In elk geval slaat de keuze voor ‘maatschappelijke thema’s’ van HNT-chef Eric de Vroedt aan bij de Raad van Cultuur: “Hij richt zich de komende vier jaar op het thema systeemonderzoek, vanuit de gedachte dat veel maatschappelijke onvrede voortkomt uit de complexiteit van systemen in de samenleving, zoals zorg, migratie en onderwijs. Dit is een ambitieus en prikkelend thema dat goed aansluit bij het geëngageerde profiel van de instelling. Het vormt een sterke rode draad door de artistieke plannen, met een duidelijk eindpunt in de vorm van de afsluitende locatievoorstelling ‘The System’ in 2028.”

Dat lijkt me een heel zinnige keuze in deze tijd, en De Vroedt bewees eerder dat hij geen eenzijdig, sleetse politiek-correcte keuzes maakt maar de kijker verschillende perspectieven gunt. Daardoor kom je aan het wankelen als kunstkijker, wat een beter uitgangspunt is dan kant-en-klaar maaltijden.

In Romeo & Julia stond in het decor een urinoir met graffiti ‘Fuck the System’. Volgens mij inmiddels een cliché, maar de subsidieverstrekkende incrowd zal het met instemming lezen.  Het gehele advies van de Raad voor Cultuur is niettemin zeker het lezen waard, HNT kan er trots op zijn. Een zinnetje over HNT dat speelt nu de Randstad politiek ontdekt dat Nederland ook andere provincies telt: “Ze reist veelvuldig door het hele land.”

In Amsterdam is dat nog niet doorgedrongen want Internationaal Theater Amsterdam blijft met voorstellingen liever binnen de muren van het dorp Amsterdam dan op tournee te gaan. Dat is immers zwaar, en waarom zou je die Nederlandse provincialen serieus nemen als je ook in New York gewaardeerd wordt?

Dat is een van de redenen dat Amsterdam nu buiten de categorie ‘grote theaterinstellingen’ valt, en het de komende jaren met 2 miljoen subsidie moet doen. (Daar komt nog 11 miljoen van gemeente Amsterdam bij.) In het advies over ITA staat als kritiek dat “het witte, mannelijke perspectief” te veel is benadrukt, “wat opvallend is voor een instelling die is gevestigd in het zeer diverse Amsterdam”. Dit oordeel vind ik even treurig als inhoudelijk onjuist. Je moet je afvragen in hoeverre de cultuur zich politiek correct moet laten ringeloren.

Het is sowieso zot dat er binnen de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag bij de Raad voor Cultuur maar twee plekken zijn voor ‘grote theaterinstellingen’, die ieder 3,3 miljoen euro subsidie kunnen krijgen. Die tweede plek is nu toebedeeld aan Theater Rotterdam van de inspirerende Alida Dors, die een fraai advies mag incasseren

*) Gezien: Romeo & Julia, HNTjong, Het Nationale Theater en IRC. Regie Noël Fischer, choreografie Shailesh Bahoran. Tournee van september tot november 2024, onder meer in Zwolle, Den Bosch, Kerkrade, Apeldoorn, Drachten, Nijmegen, Bergen op Zoom, Enschede en Den Bosch.

**) Foto’s: Bas de Brouwer, onderste foto: Peter Olsthoorn