Ik had het genoegen om te spreken op een prachtig programma over de muziekindustrie aan de Eastern Tennessee State University; over de invloed van AI op de creatieve industrie, specifiek op muziek. En terwijl ik naar de stralende jonge gezichten keek, kon ik het niet laten om te beginnen met "Eerst kwamen ze voor de taxichauffeurs en ik zei niets omdat ik geen taxichauffeur ben...".

Natuurlijk kenden alleen twee oudere professoren de referentie waar ik het over had - een gedicht van dominee Martin Neimoller, een nazi-aanhanger na zijn bevrijding uit Dachau. Ik probeerde niet om AI's gelijk te stellen aan nazi's, maar om te suggereren dat het begrijpen hoe AI invloed zal hebben op alles wat we doen, noodzaakt om te observeren welke mensen er nu invloed op hebben.

Het is geen misdaad tegen de menselijkheid om de meeste taxichauffeurs te vervangen door autonome voertuigen. De overgrote meerderheid van de Uber-chauffeurs rijdt niet voor hun plezier, maar voor geld. Ze voetballen liever, of maken muziek. Als we onze arbeid echt zouden kunnen vervangen door machines - die niet vervuilen en niet voor nog meer werk zorgen - zou dat geen probleem zijn.

Zolang we het goed zouden vinden om mensen te laten leven en genieten van de overvloed van een hightech maatschappij zonder noodzakelijkerwijs bij te dragen aan de industriële economie. Van alles overvloed hebben, zou geen probleem moeten zijn. Als technologie dat echt zou kunnen realiseren, dan is het niet aan de tech-bros om de economie na het werk te ontwerpen. 

Industrie en creativiteit: meer porno

De creatieve industrieën zijn echter anders. Of beter gezegd, creativiteit verschilt van de creatieve industrieën - net zoals muziek verschilt van de muziekbusiness. AI is prima voor de industrie. Ze is een product van het industriële denken en versterkt de waarden daarvan. Ze creëren niet, ze modelleren.

Dat is wat "grote taalmodellen" (LLM’s) betekenen. Net zoals computers een typemachine "modelleren" als een tekstverwerker, of een complex weersysteem om de toekomst te voorspellen, modelleren AI’s het schrijven of componeren door naar alle teksten en liedjes te kijken en een benaderend gemiddelde te genereren. Ze modelleren de meest typische versie van iets dat mogelijk is.

Dat is prima voor bepaalde vormen van amusement. Misschien een Marvel-film of, beter nog, een achtbaan. AI kan kijken naar alle succesvolle achtbanen die er zijn, de effecten op de passagiers meten en steeds geïdealiseerde combinaties van afdalingen en loopings en spiralen bedenken. Aristoteles beschouwde "spektakel" als de laagste prioriteit in drama, een beetje als valsspelen vergeleken met karakter of plot. Zoals vuurwerk in Las Vegas in plaats van een soliloquy (monoloog) van Shakespeare. Maar het heeft zijn plaats, vooral in een entertainmentindustrie waar de formule belangrijker is dan persoonlijke expressie of inzicht van het publiek. Het lijkt meer op porno dan op een menselijke relatie.

Sport- en beursuitslagen

Deze industriële benadering van de kunst heeft ons het autotunen van vocalisten gebracht, en een esthetiek die James Brown's reiken naar een noot zou veroordelen als een vorm van ruis, niet als signaal. Technologie verwijdert de ziel uit menselijke prestaties om ze compatibeler te maken met de industrie. Perfect. Geen kunst, maar geïdealiseerd product.

Er zit nog steeds enige waarde aan AI in dit alles. Maar als AI een bedreiging is, dan is het volgens mij meer voor de creatieve industrieën dan voor de creativiteit zelf.

Neem de opnametechnicus. Hij neemt interviews op twee aparte sporen op; een voor mij en een voor de gast en werkt een uur aan het "cross-faden" van de tracks om eventuele achtergrondgeluiden te verminderen. Tot nu toe is de meeste software daar slecht in. AI kan zo’n taak.

Of neem journalistiek. Vroeger zette een beginnend sportjournalist de nachtelijke sportuitslagen in taal om: NAC versloeg NEC met 3-2; Tom Okker won in vijf sets van Rod Laver... enzovoort. Een heleboel getallen en statistiek krijgen de juiste werkwoorden. Hetzelfde geldt voor beursresultaten of weerberichten. Sports Illustrated, de Wall Street Journal en andere publicaties maken al een tijdje gebruik van AI om dat soort teksten te schrijven.

De baan die ik vroeger had, scripts lezen en reportages schrijven - in feite een samenvatting en evaluatie - voor een talentenbureau? Dat wordt nu gedaan door AI en levert de filmindustrie beter werk dan een afgestudeerde kunststudent zoals ik destijds. Geen vervelende esthetische waarden die een commerciële evaluatie in de weg staan.

Hoewel geen van ons echt hield van die saaie baantjes bij opnamestudio's, kranten of agentschappen, leerden we ervan, bijvoorbeeld hoe we zinnen en ritmes konden variëren. Het lezen en evalueren van tien scenario's per week leerde me meer over scenarioschrijven dan welke cursus dan ook op de filmacademie.

Als we al deze techniek, lezen en schrijven, aan machines overlaten in plaats van aan menselijke leerlingen, hoe komt de volgende generatie dan tot een ontwikkeling naar het vereiste niveau van beheersing? Grote chirurgen zeggen na de operatie tegen de arts-assistent: "Sluit de wond voor mij." Dat is niet alleen omdat ze lui zijn, maar omdat de coassistent de kans moet krijgen om hechtingen te oefenen.

AI-muzikanten en sessiespelers

Er zijn ook geïndustrialiseerde, commerciële, of misschien "herhaalbare" en gemakkelijk te simuleren rollen die professionele artiesten nu spelen. Zo kan een platenproducent AI gebruiken om de rol van sessiespeler op een album te spelen. Ze kunnen de AI opdragen om een solo te bedenken "zoals Slash zou spelen”. De AI zal plichtsgetrouw naar alle solo's van Slash luisteren en de meest gemiddelde Slash-solo ooit construeren. Meer typisch Slash dan Slash zelf.

Dat is misschien prima voor liftmuziek of een tv-reclame. Maar hoe zit het met de sessiemuzikanten die uiteindelijk de volgende Toto of Billy Preston worden? Waar is de cultuur waarin zij opgroeien?

Bovendien zijn sessiemuzikanten soms zelf waanzinnig getalenteerd. Ooit gehoord van Wrecking Crew? Zij waren de band die de Byrds, Bob Dylan, de Monkees en de Beach Boys aan originele melodieën hielpen. Of Muscle Shoals, de sessieband achter Aretha Franklin en de Rolling Stones? De ideeën die deze mensen genereren komen niet van AI's uitgemiddelde hits uit het verleden.

Investeringen voor vervanging van mensen 

Voor de industrie is het vervangen van mensen door AI een zakelijke kans. AI is de laatste hap uit een stervende digitale hypecyclus. De ultieme meta. Net zoals de aandelenmarkt "meta" op zichzelf gaat met derivaten en derivaten van derivaten, verhogen digitale bedrijven hun niveau naar abstractie als een substituut voor het leveren van echte waarde. Web 1 (de dotcom-boom) wordt Web 2 (de sociale media-boom) wordt Web 3 (een combinatie van crypto en virtuele realiteit). Als dat allemaal mislukt, krijgen we AI die verondersteld wordt de hele internetinhoud te veranderen; terwijl het een nieuwe meta-versie van digitale industrialisatie voortbrengt die exponentiële groei kan creëren. 

Maar elk modern bedrijfsmodel stoelt nog op oude industriële principes: geld verdienen door mensen met vaardigheden te ontslaan. De lopende band verving geschoolde vakmensen door een fabriekssysteem met ongeschoolde, laagbetaalde arbeiders die snel kunnen worden vervangen. Businessplannen voor digitale bedrijven slagen er louter in om durfkapitaal te verwerven als ze met zo min mogelijk menselijke arbeid oneindig kunnen schalen. AI biedt die mogelijkheid.

Ik ben er niet zeker van dat het voor een cultureel product als muziek net zo gemakkelijk zal werken als voor consumptiegoederen. Er is iets anoniems aan AI-muziek en -kunst dat uiteindelijk onbevredigend is voor iedere luisteraar. Muziek is een medium dat betekenis overbrengt van de ene persoon naar de andere. Als er niemand aan de andere kant is, wat is het dan?

Maker leren kennen

Toen rave begon (nu EDM of elektronische dansmuziek) vonden we het geweldig dat er niemand op het podium stond. We konden DJ soms niet eens zien. We waren meer geïnteresseerd in elkaar. De DJ-booth werd uiteindelijk prominenter, de namen van de DJ's werden ‘headliners’ voor evenementen en verdienen miljoenen. Aan de ene kant is dit gewoon kapitalisme, maar ook onze natuurlijke, gezonde neiging om de mens aan de andere kant van elke culturele creatie te kennen. In kunst willen we ons verbonden voelen met de kunstenaar.

De manier waarop we ons tot die persoon verhouden, wordt bepaald door de dominante media. Zoals McLuhan-collega John Culkin ooit zei: we creëren een gereedschap en vanaf dat moment creëert het gereedschap ons. Het gereedschap dat we in de kunst gebruiken verandert onze esthetiek en onze ervaring. Vroegere mediatechnologie, zoals de drukpers, veranderden de manier waarop we literatuur begrepen. Het persoonlijke handgeschreven manuscript werd het gemakkelijk reproduceerbare gedrukte boek.

Niet toevallig bracht diezelfde innovatiegolf ons klavierinstrumenten. Elke noot - bijvoorbeeld een Ab – kon alleen op dezelfde manier gestemd worden, ongeacht de toonsoort die het instrument moest spelen. Zoals elke snaarmuzikant weet, is een Ab niet dezelfde noot als hij functioneert als een G# in de toonsoort E. Klavierinstrumenten vereisten de uitvinding van wat bekend staat als "gelijkzwevende stemming" - een compromis van fijnafstemming voor mechanische klavierinstrumenten om de noten van de muziekpartituur te benaderen. In sommige opzichten kan dat worden gezien als de voorloper van MIDI en digitale muziek, die afhankelijk zijn van deze discrete, exacte metriek om een nummer uit te voeren.

Producer wordt AI in monopolie

Tegelijkertijd kregen we uurlonen en torenklokken. Mensen werden als arbeidseenheden net zo inwisselbaar als getypte letters of toetsenbordnoten. En dat is bepalend geworden voor de kwaliteit van elke industrie, inclusief muziek. Denk aan de opname-industrie, met de artiesten achter glas, die reageren op een "producer" die het bord bedient in een controlekamer. Het concurrentievoordeel van een opname, in de meest popmuziek, had uiteindelijk minder te maken met de artiest dan met de producer.

AI kan deze industrialisatie tot het logische uiterste doordrijven. Als zowel kunstenaars als producenten vervangen worden door AI's, hoe kan iemand zich dan onderscheiden? Als alle boekenuitgevers, muziekmakers, kunstproducenten en filmstudio's dezelfde AI-technologieën gebruiken om hun producten te maken, hoe behalen ze concurrentievoordelen uit onderscheid? Dat kunnen ze niet. De enige manier om te winnen is om de enige speler te worden. De commodificatie van een product vereist dat een bedrijf een monopolie wordt.

Geen wonder dat alle zakelijke tactieken van de tech bros gericht zijn op totale overheersing en een compleet monopolie. Daarom vragen ze om "regelgeving" die de huidige AI-bedrijven effectief opsluit. Ze realiseren zich al dat het eindpunt van AI de industriële gelijkwaardigheid is. De enige manier om geld te verdienen is om de hele markt te beheersen.

Of een fijne hulp?

Ik blijf proberen aan AI te denken in termen van louter uitbreiding van mogelijkheden; AI als een soort helper. Bijvoorbeeld om het standaard zware schrijfwerk te doen, zodat ik creatief bezig kan zijn, zoals de scènes en momenten vormgeven. Echter, ik deed zelf al het zware werk door mijn personages en hun geschiedenis en bronmateriaal aan de AI door te geven, zodat deze het leuke werk kon doen door de scènes te bedenken.

Vervangt AI dus wel arbeid? Nee, het verplaatst ons mensen verder naar beneden in de hiërarchie van vaardigheden. Het is net als de etenslift, die de tot slaaf gemaakte bedienden van Thomas Jefferson niet echt werk bespaarde. Het bespaarde Jefferson en zijn gasten de interactie met de tot slaaf gemaakte menselijke bediende. Ze waren er nog steeds, alleen verborgen. Op dezelfde manier kan AI het werk overnemen van een chauffeur, schrijver of advocaat.

Ondertussen vereist het werk van miljoenen mensen om de zeldzame aardmetalen te delven, het kobalt uit meren te halen, alle gegevens te labelen die het krijgt aangeleverd, enzovoort. Dus het neemt niet simpelweg onze banen weg, het verlaagt onze menselijke arbeid.

Walging na kopiëren

Er was echter een micromoment waarop AI me iets waardevols liet zien. Ik vroeg om enkele scènes van mijn stripverhaal te schrijven die ik al had geschreven; gewoon om te zien of hij nog goede ideeën had voor verbetering. En één scène die AI schreef, kwam bijna exact overeen met de scène zoals ik schreef. Eerst was ik verast dat AI mijn werk benaderde, wat overging in een gevoel van walging over wat ik zelf had geschreven. Als AI de meest geschikte scène "uitmiddelde", betekent dit dat ik zelf op een perfect gemiddelde manier schreef. Ik was op hetzelfde cliché uitgekomen als de machine!

Dat biedt waarde! Niet om met het ideale commerciële product op de proppen te komen, maar om ons perfecte voorbeelden te laten zien van wat we moeten vermijden. Ze kunnen bijna als valsspeldetectoren werken. Ze kunnen vaststellen wanneer we niet meer echt creatief zijn, maar vervallen in het herhalen van stijlfiguren. Als een mens doet wat de AI deed, betekent dit dat de mens een pauze moet nemen.

Het suggereert ook een unieke rol voor AI in kunst en entertainment. In plaats van AI te gebruiken om alle eens vervaardigde kunst en amusement te vercommercialiseren, kunnen we AI beter vieren als zijn eigen vorm van amusement. Als we met AI gebruiken een film of boek maken, ziet niemand de AI aan het werk, heeft niemand er interactie mee of ervaart niemand die rare uncanny valley-momenten die AI zo interessant maken voor de ontwikkelaars. We zien het eindproduct, dat ongeveer net zo interessant is als behang.

AI is de speeltuin

Ik kijk niet graag naar de foto's die mensen hebben gemaakt met Midjourney of Dall-e, maar ik weet dat ze echt een diepgaande ervaring hadden bij het maken van die foto's met de AI's. Kijken naar iemands Midjourney-foto is als luisteren naar iemand die vertelt over zijn acid trip. Je moest erbij zijn. De waarde van AI is de mogelijkheid om ermee te spelen.

AI kan nog steeds een creatieve partner zijn in plaats van een verlengstuk van dezelfde industrie die creativiteit al die tijd de kop heeft ingedrukt. We kunnen het gebruiken om onderscheid te maken tussen onze eigen artistieke innovatie en onze onbewuste terugkeer naar het gemiddelde - onze eigen spanning tussen creatieve en industriële driften.

En we kunnen nog steeds allerlei nieuwe creatieve, speelse ervaringen voor ons publiek ontketenen - niet door AI te gebruiken om de artistieke media uit het verleden te simuleren, maar door toegankelijke, transparante en directe ervaringen met kunstmatige intelligentie zelf te creëren.

*) Doug Rushkoff was jarenlang columnist voor Netkwesties en is voor mij één van de belangrijkste filosofen over technologie en maatschappij. Dit artikel is een vertaling - met toevoeging van links - van zijn jongste publicatie met Team Human. Als je nieuwe berichten wilt ontvangen en Rushkoffs werk wilt steunen, dan kun je je gratis of betaald abonneren.

**) Foto Rushkoff door Fuzheado - Own work, CC BY 4.0; groot beeld Team Rushkoff