Op 20 juni 2018 stemde de commissie juridische zaken binnen het Europese Parlement (EP) over de richtlijn voor intellectueel eigendom. Het aantal benodigde stemgerechtigde leden (24) werd net bereikt en op het allerlaatste moment kwam nummer 25 ook nog opdagen.

In het geding is de draft of het ontwerp van de Directive on Copyright in the Digital Single Market (COM 2016(593) final) (Nederlands). Dit voorstel kreeg vele amendementen en het afhaspelen van al die schriftelijke en mondelinge amendementen leverde een oersaai filmpje op van de zitting.

Het Committee on Legal Affairs (JURI) of de commissie juridische zaken had al op 10 oktober 2017 moeten beslissen, maar door allerhande druk werd de stemming steeds uitgesteld. De stemming haalde het 20 juni 2018 dus net. De felste kritiek kwam van de Duitse piratenpartij bij monde van Julia Reda die deel uitmaakt van de Groene fractie.

Belasting op linken

Liefst 996 amendementen zijn op het ontwerp ingediend. Deze stortvloed wijst op twee euvels: een slechte richtlijn die teveel zaken expliciteert en kwalijke onderdelen bevat, plus grote invloed van belangengroepen, vooral vanuit mediabedrijven en industrie (met bijvoorbeeld ook Persgroep en Mediahuis, uitgevers van de Nederlandse kranten), proberen de richtlijn naar hun hand te zetten.

De twee heikele inhoudelijke punten zijn een nieuw soort naburige rechten ten voordele van mediabedrijven en uitgevers (artikel 11) dat de bijnaam link tax kreeg en een verplichte monitoring op inhoud voor techbedrijven zoals Google, Microsoft of Facebook (artikel 13).

Artikel 11 stelt dat het overnemen van links en/of summiere informatie van uitgevers een inbreuk op het auteursrecht maakt. Het verwijzen naar een artikel op de site van een krant zou voortaan geld kunnen kosten, vandaar de bijnaam link tax.

Iemand die dus verwijst naar een artikel bij een krant zou de expliciete betalende toestemmingen moeten, of op filters stuiten. Zoiets klinkt volgens mij niet enkel als overdreven, maar is ook onwerkbaar en onrealistisch gezien het ontkennen van de hypertextualiteit van het Internet.

Censuurmachine

Idem dito voor Artikel 13: wat de ene monitoring noemt is voor de andere een internetfilter die thuishoort in China. De ‘vader’ van het wereldwijde web, Tim Berners-Lee, en de oprichter van Wikipedia, Jimmy Wales, uiten samen met vele deskundigen al maanden kritiek op artikel 13 omdat het in hun ogen “a tool for the automated surveillance and control of its users” zou zijn. Met andere woorden de invoering van een Big Brother. En bovendien een censuurmachine. Bijvoorbeeld veel satire (memes) zou onmogelijk worden volgens de doemdenkers.

In zes lidstaten zou artikel 13 wettelijk zelfs verboden zijn: in Oostenrijk, Finland, Tsjechië, Hongarije, Ierland en Nederland. Het filteren van elke upload op inbreuken op het auteursrecht betekent immers inbreuken op nationale wetgeving betreffende privacy, vrije meningsuiting, censuur en dergelijke.

De Duitse Europarlementariër Axel Voss (CDU) fungeerde als de rapporteur of verslaggever voor het EP in dit dossier. Voss is voorstander van de discutabele Artikelen van het nieuwe auteursrecht, omdat het Europese uitgevers zou beschermen tegen Amerikaanse techgiganten als Google en Facebook. Die zouden de rekening gepresenteerd krijgen van het linken en delen van Europese content.

Europese dwangneurose

De vraag is wat al deze artikels in de richtlijn te maken hebben met het scheppen van een Digital Single Market, waarvoor de nieuwe richtlijn bedoeld is. Het auteursrecht in Europa is sedert de Conventie van Bern in 1886 al ruim een eeuw tamelijk coherent georganiseerd, en ook beschermt Europa haar eigen merken en patenten.

 De enige uitzondering is het deel van het auteursrecht of copyright dat nu aaneenhangt van allerhande losse richtlijnen zoals de databankrichtlijn, software-richtlijn etc. Die zou coherent Europees moeten worden. Nochtans heeft die oude wetgeving de Europese integratie volgens mij tot dusver niet belemmerd.

De echte agenda bij de auteursrechtrichtlijn is het opleggen van één systeem van bovenaf dat in de juridische hiërarchie op het niveau van het verdragsrecht komt en alle nationale of lokale gebruiken en wetgeving van tafel veegt. Welke gemeenschap wil haar gebruiken qua persvrijheid, auteursrecht enzovoort plots uitgewist zien door minder expliciete of correcte wetgeving?

Niemand in de Benelux zal zijn of haar auteursrecht, persvrijheid en dergelijke willen laten vormgeven naar Spaans model, waar aanzetten tot separatisme strafbaar is. Het enige systeem dat Europa dus zou kunnen opleggen neemt de zuiverste en strengste bescherming van de grondrechten van auteurs en burgers uit alle lidstaten als norm. De zogenaamde kleinst gemene deler.

Een artikel dat in één van de lidstaten als onwettig zou kunnen gelden zou dus bij voorbaat uit de richtlijn moeten. Helaas zal niet het beste van iedereen de norm worden, maar zal het dus een grootst gemene deler worden. Een richtlijn met een bende waan van de dag zoals filtering en monitoring om machtige mediabonzen te plezieren en niet om auteurs te beschermen. De concentratie van de media zullen de norm zijn en niet de vrije nieuwsgaring.

Conflictstof te over

De kans is dus niet denkbeeldig dat de nieuwe richtlijn voor allerhande conflicten gaat zorgen omdat bepaalde elementen in strijd blijken met enerzijds de bestaande wetgeving en anderzijds nationale grondrechten of zelfs het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

Wat Europarlementariërs zoals Voss puur technologische aanpassingen noemen, luidt volgens critici een preventieve censuur in. Het zou een invoeren van auteursrecht op informatie tot gevolg hebben. Informatie kan in principe niet beschermd worden, de vorm van de informatie wel. De EU zou beter eerst een duidelijk onderscheid maken tussen bronnen, informatie, media en echt auteurswerk.

Zonder afbakening van wat auteursrecht is en welke criteria bepalend zijn voor het opbouwen van auteursrecht zodat niet alle informatie plots copyrighted wordt, is de hele oefening één groot tijdverlies.

Het auteursrecht kent nu een hele reeks uitzonderingen zoals het citaatrecht en het gebruik in besloten kring in het onderwijs. Het new publisher’s right  of link tax wil daar een inkomstenstroom naar mediabedrijven van maken. De zeer dure campagne met allerhande studies van advocatenkantoren en onderzoeksinstituten die de krantenuitgevers de wereld in stuurden, geven netjes aan hoezeer de mediamogols op deze manier hopen aggregators en zoekmachines te kunnen dwingen een hoge page ranking te geven zonder de informatie te tonen. (Dat de uitgevers zich in het verleden hevig verzetten tegen auteursrechten op digitaal hergebruik en bijhorende betalingen aan journalisten staat wel heel haaks op die strategie.)

Net als in de topsport

Door naburige rechten veel te ruim te definiëren zet de EU volgens critici de deur open naar toestanden zoals bij het professionele voetbal waar vrije nieuwsgaring moest wijken voor exclusieve uitzendrechten voor de hoogstbiedende. Het voetbal kwam achter een paywall. Dit leidde tot talkshows over voetbal waar niet één beeld van de competitie te zien was zoals op de Vlaamse publieke omroep VRT.

Portretrechten van publieke figuren moeten geld opbrengen voor hun management en de imago building onder controle houden. Dat een adverteerder betaalt voor het gebruik van een smoel is logisch, dat de vrije pers dit moet doen is de waanzin nabij.

Dat is ook het grootste mankement van de richtlijn. Het recht op informatie en de vrije informatiegaring ontbreekt compleet. De eerste verliezers zijn dan meestal de journalisten en vervolgens hun lezers, luisteraars of kijkers.

Hopelijk dat in de plenaire zitting van het Europees Parlement een stevig debat plaats vindt, want de Europese Raad van regeringsleiders zal eerder voor de economische belangen kiezen dan voor het algemeen belang.